گفتگوی ما در بخشهای پیشین این رشته گفتارها در این باره بود که در سدههای پیش گروهی از دانشمندان دینی و کشیشان مسیحی برای بدست آوردن آگاهی تاریخی از زندگانی حضرت عیسی مسیح و جایگاه خیزش او اغاز به جستجو در باره کشور فلسطین و تاریخ زندگانی و اندرزهای دینی آن پیامبر خدا نمودند. و اندک اندک این جستجوهای تاریخی به دیگر کشورهای همسایه فلسطین هم کشیده شد. چندی بعد در آغاز سده 18 میلادی بازرگانان وزر سالاران اروپائی برای یافتن بازار فروش برای کالاهای خود و آزمودن راههای آمد وشد و اشنائی با مردمان خاورزمین این آموزش هارا گسترش دادند ودر دانشگاه ها برایش کرسی های آموزشی فراهم کردند و سپس دولت های آزمند استعماری و شرکت های بزرگ سودپرست برای شناخت مردمان خاور و سود جستن از زبان وتاریخ وفرهنگ و آئین شرقیان برای چپاول آن مردمان سرمایه ها بکار انداختند و دانشی بنام خاورشناسی یا شرق شناسی بنیاد گرفت ومن تاریخ این دانش خاورشناسی را در کشورهای ایالات متحده آمریکا و آلمان و انگلستا ن در شماره های پیشین همین هفته نامه «ایران استار »به کوتاهی به آگاهی رسانیدم و این دنباله داستان خاور شناسان در کشور فرانسه یکی دیگر از کشورهای اروپائی استعمارگر است که میخوانید.
هانری کربن:
متولد در چهاده اوریل 1903در نورماندی شمال فرانسه که در خانواده پروتستان مذهب بزرگ شد در مدرسههای کاتولیکی درس خواند ،در سال 1925 م درجه کارشناسی در فلسفه را از دانشگاه «سوربن »پاریس دریافت نمود. از سال 1926 م کارش را در مدرسه زبانهای خاوری آغاز نمود، پس از آن آموختن زبانهای عربی و سانسکریت را در پیش گرفت در نزد« ماسینیون » هم آموزش دید و شیفته اندیشههای فلسفی وعرفانی "شهاب الدین سُهروردی" گردید در میان این درسها در باره "فلوطین" و"اوپانیشادها" کتاب دینی باستانی هندی ها هم کار کرد. در هنگام گوش دادن به سخنرانیهای "اتین جیلسون" در باره فلسفه بوعلی سینا به فلسفه اسلامی روی آورد. از این روی به آموختن زیان فارسی میانه"پهلوی ساسانی"و زبان پارسی جدید روی آورد. پس از پایان آموزش دانشگاهی مدت شش سال در شهر استامبول جهت گردآوری نوشته های «ُسهروردی » تلاش کرد ودرسال 1945 کتابی را دراین باره چاپ کرد ودر همان سال به جانشینی"ماسینیون" کرسی اسلام شناسی را در«سورُبن» بدست آورد. وی در سال 1947 به ایران آمد ودر "انستیتوی ایران وفرانسه" بخش" ایران شناسی" را بنیاد گذارد و با همکاری دکتر محمد معین و سید جلال آشتیانی و دکتر محمد مکری دانشمندان ایرانی کتابهای ارزشمندی را در زمینه فلسفه که نشان دهنده دیدگاههای سنتی ایرانی، اسلامی بود تصحیح وچاپ نمود. بیشتر این کتابها در باره "فلسفه اشراق " بودند. از نوشتههای این خاورشناس نامی میتوانازکتابهای"کشف المحجوب"هجویری، در زمینه باورهای اسماعیلیه چاپ تهران وپاریس 1949و
"حکمت الاشراق "شهاب الدین سُهروردی و " جامع الحکمتین " ناصر خسرو با همکاری استاد دکتر محمد معین 1953 و"شاهنامه حقیقت" تالیف حاج نعمت الله جیحون آبادی مکری درسال 1345 چاپ وانتشار از سوی انجمن فرهنگی ایران وفرانسه درتهران یاد کرد .(1) این کتاب درسال 1361 خورشیدی هم از سوی فرزند مولف دکتر محمد مکری ویرایش و با مقدمه هم او چاپ گردید.
هانری کربن و استادش لوئی ماسینیون بیشتر از همه خاورشناسان فرانسوی در زمینه آئینهای اسلامی بررسی و جستجو کردهاند و کتابهای فارسی بسیارارزشمندی را در این زمینهها به فرانسه ترجمه کردهاند و هانری کربن در این موارد با دانشمندان ایرانی همچون علامه سید محمد حسین طباطبائی وسید جلال الدین آشتیانی و کتر محمد معین و دکتر محمد مکری و علامه مطهری و دکتر حسین نصر در ارتباط بوده و برخی از کتب دینی وعرفانی اسلامی را با راهنمائیهای آنان تصحیح وچاپ نموده است (2) . هانری کربن افزون بر خاورشناسی فیلسوف هم بود و مدت 12 سال در کشور آلمان فلسفه آموخت و دانشمندان آلمانی او را بهترین شاگرد "هیدگر"میدانستند و از سوئی او با ملا صدرا وپیروان او سر وکار داشت و نیز به مکتب تشیع دلبستگی بسیاری اظهار میداشت (3). دانشمندی ایرانی در باره او چنین نوشته است:«یکی از مهمترین دست آوردهای پژوهشهای کربن این بود که دریافت سنتی مارا نسبت به تحول تاریخ اندیشه فلسفی در ایران از بنیاد دگرگون کرد. کربن با تکیه بر تحولات تاریخی فلسفه در مغرب زمین و از دیدگاه فیلسوفی غربی ونه اهل تتبعات ادبی، رویکردی فلسفی به تاریخ اندیشه فلسفی ایرانی کرده و نظراتی بدیع در باب تحول آن ارائه کرده است. این تحول و تداوم سنت اندیشه فلسفی ایرانی را ما بویژه از دیدگاه صدرالدین شیرازی و سنت مکتب شیراز ملاحظه کرده و فهمیدهایم » (4) . شخصیت دیگری از ایرانیان فرهیخته در خصوص تحقیقات کُربن مینویسد:«توجه فیلسوف فرانسوی (کربن)به این امر است که بزرگترین حادثه در تاریخ اندیشه فلسفه ایرانی، نه ندوین حکمت متعالیه صدرالدین شیرازی در پایان فلسفه دوران قدیم ؛ بلکه تاسیس حکمت اشراق توسط شهاب الدین سُهروردی، بزرگترین نماینده اندیشه ایرانی است. (5) شادروان استاد دکتر محمد معین، خاطراتی از کربن نوشته اند و گویند که «در شهریور 1324 با آقای هانری کربن خاورشناس فرانسوی و متخصص حکمت اشراق در تهران ملاقات دست داد و معلوم شد که ایشان در این زمینه (حکمت اشراق) سالهاست به تتبع اشتغال دارند و خلاصه نظریات خودرا در مقدمه (مجموعه فی الحکمته الاهیه) از مصنفات سُهروردی بزبان فرانسه که به سال 1945 در مطبعه المعارف استامبول به چاپ رسانیده نقل کرده اند - ... ونیز در همین اثنا به پیشنهاد نگارنده و دعوت انجمن ایران شناسی معزیالیه در دهم آبان همان سال در موزه آثار باستان سخنرانی در موضوع "محرکهای زرتشتی در فلسفه اشراق" ایراد کردند که بعدا به همین نام و "روابط حکمت اشراق وفلسفه ایران باستان" به عنوان سومین نشریه انجمن مزبور با ترجمه فارسی احمد فردید و گلشن چاپ ومنتشر شد"(6). آشنائی هانری کربن با شادروان دکتر محمد معین از سال 1324 خورشیدی آغاز گردید که در نتیجه در تصحیح و نقد متون فلسفی وعرفانی فارسی وعربی که از طرف انیستیتو ایران وفرانسه به فارسی وفرانسه چاپ ومنتشر گردیده با یکدیگر همکاری کرده اند (7).
ویکی شیعه نت یک سایت اینترنتی شیعی در باره هانری کربن مقالهای دارد که کوتاه شدهای ازآن را در اینجا میآورم "هانری کربن" فیلسوف شرق شناس فرانسوی متولد 1903 و متوفی 1978 بیست سال هرسال اوائل پائیز بهار به ایران میآمد ودر دانشگاه ادبیات دانشگاه تهران تدریس مینمود وی درسال 1919در دانشگاه سُربون پاریس در رشته فلسفه آغاز به آموختن نمود ودرسال 1926 کارشناسی (لیسانس)فلسفه را به پایان برد ودر همین زمانها زبانهای کلاسیک اروپائی و عربی وفارسی را آموخت. سال 1930به آلمان عزیمت نمود ونزد هایدگر ودیگران آموختن فلسفه رادنبال کرد. درسال 1945 به دستور دولت فرانسه به استامبول رفت و انستیتوی فرانسه را در آن شهر گشود بعد برای همین منظور به ایران آمد و این سفر به مدت 20سال ادامه داشت وهرسال او در اول پائیز در ایران میبود ودر دانشکده ادبیات دانشگاه تهران تدریس فلسفه اسلامی مینمود. در این مدت اقامت طولانی با دانشمندانی چون علامه طباطبائی مولف تفسیر 40 جلدی المیزان، سید محمد کاظم عصار، سید جلال آشتیانی، علامه مرتضی مطهری، بدیع الزمان فروزان فر ودیگران آشنا شد وکتب فلسفی شیعی را با همکاری آنان تصحیح وچاپ نمود. از سوئی کسانی مانند با احمد فردید و مرتضی مطهری وداریوش شایگان و استاد پورداود ودکتر محمد معین ارتباط نزدیک یافت و کسانی مانند احمد فردید و مرتضی مطهری از او فلسفه آموختند. او با آثاری که از فلسفه تشیع چاپ ومنتشر کرد توجه دانشمندان وخاورشناسان اروپائی را با فلسفه اشراق (حکمت خسروانی) که پیشآهنگان آن کسانی مانند بوعلی سینا وشیخ شهاب الدین سُهروردی و ملا صدرا و شیخ احمد احسائی و حاجی ملا هادی سبزواری بودند جلب نمود. از تاثیرات نظر هانری کربن است که شاگرد او هرمان لندولت با همکاری توشی هیکو ایزوتسو ژاپنی در دانشگاه مگ گیل کانادا پایهگذار تدریس فلسفه اسلامی شاخه تشیع گردیدند و تاکنون ده ها جلد از این آثار را با همکاری دانشگاه تهران در ایران وکانادا چاپ ومنتشر کرده اند. در مورد انگیزه اقدامات هانری کربن درباره تبلیغ فلسفه تشیع نظریات مختلفی از سوی ایرانیان ابراز شده است. دکتر سید احمد فردید از نظریه پردازان فلسفه ظهور منجی در دیانت تشیع واز شاگردان خود اودر باره هنری کربن گوید که او (کربن ) یهودی بوده و طرفدار صهیونستها میباشد و عضو فرقه فراماسونری لژ اورشلیم هم بودهاند و قصدش از این کوششها برای توجیح وتوضیح شیعه کارش تخریب تشیع اصلی بر بنیاد آموزشهای امامان شیعه است.(8).
من در بخشهای پیشین این سلسله گفتارها درشرح حال لوئی ماسینیون و جاهای دیگر اشاره کرده ام که دوشخصیت برجسته ودانشمند ایرانی که تعلیمات ونوشتههای آنها در پیدایش انقلاب اسلامی 1357-1979سخت چشمگیر بوده، یعنی دکتر علی شریعتی و شهید مرتضی مطهری که اولی طرفدار تشیع علوی است از شاگردان لوئی ماسینیون در پاریس بوده و دومی از شاگردان هانری کربن در دانشکده ادبیات تهران بوده اند که متاسفانه هردو شخصیت جان خودرا برسر همین نظریه از دست دادند لوئی ماسینیون که استاد هنری کربن بوده بیشتر مطالعات خودرا در باره فلسفه اسلامی بر بنیاد تسنن قرارداده و شخصیت مورد علاقه اوحسین ابن منصور حلاج است. دکتر علی شریعتی که نزد لوئی ماسینیون تلمذ کرده وآثارش تحت تاثیر ماسینیون فراهم شده ولی مرتضی مطهری که نزد کربن فلسفه خوانده نظراتش با افکار دکتر علی شریعتی هم خوانی ندارد، آثار مرحوم مطهری بیشتر مشوق طلاب حوزههای علمیه ایران برای پیوستن به انقلاب اسلامی بوده و آثار و سخنرانی های دکتر علی شریعتی محرک دانشجویان دانشگاه ها برای روی آوردن به انقلاب اسلامی سال 1357 بوده است و این اختلاف نظر هنوز هم بین طرفداران انقلاب اسلامی وجود دارد وهرکدام از این گروهها کوشش در اجرای دیگاه خود دارند.
دانشنامه آزاد یا ویکی پدیا تحت عنوان هانری کربن (Henry Corbin ) گفتاری مفصلی دارد که کوتاه شده آنرا میخوانید: هانری کربن نخستین مترجم آثار مارتین هایدگر فیلسوف آلمانی بزبان فرانسه است و هم اولین خاور شناسی است که فلسفه اشراق سُهروردی و حکمت متعالیه ملا صدرای شیرازی را به جهان خاورشناسی اروپائی شناسانید. او معتقد است که" فلسفه اسلامی ایرانی معادل با فلسفه اسلامی عربی نیست، بلکه این نوع فلسفه حکمت پویائی است که در حوزه فرهنگی ایران با بهره گیری از احادیث امامان شیعه وامتزاج با فلسفه ایران باستان(حکمت خسروانی )و عرفان نظری هنوز هم زنده است و پویا ". کربن استاد شیعه شناسی در دانشگاه سوربن و پایه گزار انجمن ایران شناسی ایران وفرانسه در تهران است در زمان اقامت خود در ایران مدتی استاد دانشکده ادبیات دانشگاه تهران و انجمن شاهنشائی حکمت و فلسفه ایران هم بوده است . او در پاریس شاگرد لوئی ماسینیون در فلسفه اسلامی بود و هم لوئی ماسینیون بود که کتاب "حکمت الاشراق " شیخ شهاب الدین سُهروردی را با و هدیه داد و اورا با فلسفه تشیع و حکمت اشراق ایرانی آشنا نمود. ماسینیون خود مجذوب حلاج بود ولی کربن شیفته شیخ اشراق وسید حیدر آملی وملا صدرا شد. کربن در مدت اقامت خود در ایران با دانشمندان ونویسندگان ایرانی همچون ابراهیم پورداود، دکتر محمد معین، صادق هدایت، دکتر مهدی بیانی و علامه محمد حسین طباطبائی، سید محمد کاظم عصار، مرتضی مطهری، سید جلال الدین آشتیانی، جلال الدین همائی، داریوش شایگان، بدیع الزمان فروزافر، عیسی سپهبدی، غلامحسین ابراهیمی دینانی، خسرو شاهی و مکارم شیرازی ارتباط علمی برقرار کرد و با کمک وراهنمائی بعضی از آنان 22جلد از آثار فلسفی ایرانی را از فارسی وعربی منتشر نمود ودر سال 1958 از طرف دانشگاه تهران دکتری افتخاری با اهدا گردید. او که بجای لوئی ماسینیون به استادی فلسفه اسلامی در سُربون برگزیده شده بود درسال 1974 باز نشسته گردید ودرسال 1978 در پاریس در گذشت . او در ایران چنان خودرا شیفته مکتب تشیع نشان داد که علامه طباطبائی در جائی گفته بود که کربن به تشیع ایمان آورده ولیبعللی اظهارش را صلاح نمیداند وهم درموقع خواندن صحیفه مهدیه اشک در چشمانش جمع میشد و یک بار هم چنان سخنرانی پرشوری در باره امام دوازدهم شیعیان در تهران ارائه کرد که موجب تعجب علمای دینی حاضر در جلسه گردید (13).
آثاری از هانری کربن در باره فلسفه ایران (حکمت متعالیه یا حکمت اشراق).
1- مکتب شیخی، ترجمه احمد بهمنیارتهران1346.
2- کشف المحجوب از هجویری به همت هانری کربن.
3- جامع الحکمتین از ناصر خسرو به تصحیح هانری کربن ومحمد معین.
4- قصه حی ابن یقظان به اهتمام هانری کربن از انتشارات انجمن آثار ملی 1331-1952.
5- عبهر العاشقین از روزبهان بقلی شیرازی به کوشش هانری کربن ودکتر محمد معین، انستیتو ایران فرانسه تهران 1337.
6- آواز پر جبرئیل از شیخ شهاب الدین سهروردی، ترجمه به فرانسه پاریس 1935.
7- مجموعه آثار فارسی شیخ شهاب الدین سهروردی با مقدمه دکتر سیدحسین نصر و تجزیه وتحلیل هانری کربن تهران 1348
8- شرح شطحیات شیخ روزبهان با تصحیح هانری کربن تهران 1344
9- ابن سینا و تمثیل عرفانی 1953 تهران.
10- تاریخ فلسفه اسلامی ترجمه اسدالله مبشری و یک بار هم ترجمه دیگری از آن توسط سید جواد طباطبائی.
11- فلسفه ایرانی و فلسفه تطبیقی ترجمه سید جواد طباطبائی
12- اسلام ایرانی - آئین جوانمردی 13- ارض ملکوت. ترجمه سید ظیاء الدین دهشیری از انتشارات کتابخانه طهوری تهران
14- المشاعر از ملا صدرا ترجمه کریم مجتهدی، انتشارات صدرا
15- روایط حکمت اشراق و فلسفه ایران باستان ترجمه عبدالمحمد روح بخشان از انتشارات اساطیر.
16- انسان نورانی در تصوف ایران ترجمه فرامرز جواهری نیا نشر آموزگار
17- مجموعهای از مقالات هانری کربن به زبان فارسی ترجمه محمد امین شاهجوئی .
18- مقدمه فارسی برکتاب مزدا یسنا وادب فارسی از دکتر محمد معین و بسیاری از کتب ورسالات در باره فلسفه و تصوف که جویندگان به شرح حال هانری کربن مراجعه نمایند .
منابع وماخذ :
1- ایران شناسی وادبیات فارسی از محمد رستمی. چاپ تهران 1390 از انتشارات پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی ص269تا271.
2- تاریخ تحولات ایران شناسی در دوران اسلامی از دکتر مریم میر احمدی چاپ تهران طهوری 1395 ص 620 3- مجموعه مقالات انجمن واره بررسی مسائل ایران شناسی/ مقاله نگاهی به ایران شناسی وشیعه هانری کربن از سید جلال الدین آشتیانی ص27.
4- همان ماخذ ص4241تا254 مقاله « ملاحظاتی در باره نقادی های هانری کربن از ایران شناسی» از سید جواد طباطبائی.
5مجموعه مقالات دکتر محمد معین: مقاله حکمت اشراقوفرهنگ ایران جلد اول از انتشارات معین تهران1364. ص380.
6- کارنامه دکتر محمد معین از عبدالله نصری ص62چاپ تهران انتشارات امیر کبیر 1364.
7- ویکی شیعه : مقاله هانری کربن .
8- ویکی پدیا /دانشنامه آزاد : مقاله هانری کربن
 |
