محمد علی اختری.تورونتو
سخنان من در باره خاورشناسان روسی با اشاره به مقاصد سیاسی و استعماری دولت تزاری و همچشمی آن دولت با حریف قدرتمند انگلستان در ایجاد جو متشنج در جامعه ایران قرن 19و 20 وبهره‌برداری از اختلافات دینی ومذهبی وزبانی وطایفه‌ای ایرانیان برای بهر‌ه‌برداری سیاسی به اینجا رسید که این دو دولت آزمند ونیرومند اروپائی برای رسیدن به مقاصد شوم خود هرکدام خاورشناسان زبده‌ای برای شناخت کامل مردمان شرقی تربیت کردند و از نتیجه مطالعات ونحقیقات این دانشمندان که گاهی هم از مقاصد شوم آنان خبر داشتند وعامدا وعالما در این راه کمک ومعاضد دولت‌های زورگوی متبوع خود بودند در برنامه‌ریزی سیاسی ودیپلوماسی برای ایجاد عوامل همراه با مقاصد خود سوءاستفاده می‌کردند. بعضی مانند ادوارد براون انگلیسی برای شناخت ومعرفی نهضت بابیه وانقلاب مشروطه در ایران معتقد بودند که بستگی ایران به استعمار انگلیس موجب رشد مدنیت نوع غربی می‌شود ویا بارتُلد روسی که در گسترش تمدن اروپائی در شرق عقب مانده با مقاصد ضدانسانی دولت تزاری روس همراه بودند و نوعی رسالت وبرتری برای اروپائیان قائل بودند. از سوئی تمام خاورشناسان چه روسی و غیر روسی در ایجاد تاریخ و اختلال در تاریخ وتمدن و فرهنگ شرق یک هدف واحد هم داشتند و آن هم تراشیدن دلائل تاریخی وزبان شناسی وباستان شناسی برای مقاصد برتر نشان دادن تمدن غرب بر شرق و توجیه استوار نشان دادن افسانه‌های توراتی وانجلیلی خاور.و تجزیه فرهنگی وتاریخی تمدن‌های ایرانی، هندی، چینی ومصری از یافته‌های خاورشناسی است. دراین باره باز هم گفتگو خواهم داشت.
دراین مقصد شوم غربی که بهانه‌ای بود برای ایجاد بازی‌های مذهبی و عقیدتی به منظور مشغول کردن افکار روشنفکران ایرانی نمونه‌ای کامل در وجود خاورشناس، دیپلومات- نظامی روسی الکساندر گریگوروویچ تومانسکی روسی می‌یابیم. ایشان نامشان به خط لاتین (Toumansky, Aleksandr, Grigorevich ) نوشته می‌شود متولد در 23 ماه سپتامبر 1861است ودر اول ماه دسامبر 1920 در استامبول در گذشته است. حرفه ایشان علاوه بر شرق‌شناسی سرلشگر ارتش امپراطوری روسیه هم بودند. ایشان از نظر خانوادگی به یک خانواده اشرافی لیتوانی بستگی داشتند و علاوه براینکه از مقامات بالای ارتش تزاری بودند می‌توانست به یازده زبان هم صحبت کند و بارها ماموریت سیاسی در کشورهای شرقی باو واگذار شد. تومانسکی درس‌های شرق‌شناسی خودرا در دوره زبان‌های شرقی که برای وزارت خاجه روسیه تاسیس شده بود در بخش مربوط به افسران ارتش در سالهای 1888-9 188گذرانید. زبان‌های عربی، ترکی و فارسی را تحت نظر خاورشناسانی مانند (I.Yu.Krachkovski .1883-1951) فراگرفت. تومانسکی از 1891تا 1895 در آسیای میانه بود ودرسال 1894 برای کشف راه‌هائی که از مرزهای روسیه به خلیج فارس اتصال می‌یافته به جنوب ایران سفر کرد (لابد برای اجرای وصیت نامه پطر‌کبیر به منظوررسیدن روسیه به آب‌های گرم خلیج فارس بهر‌وسیله ممکن.اختری). درسال‌های1900 تا 1905نایب کنسول روسیه در شهر وان ترکیه بود و در سالهای 1908تا1909دوباره به ایران اعزام گردید .درسال 1911فرمانده افسران مدرسه تربیت برای آموزش زبان‌های شرقی در تفلیس تعیین گردید که تحت نظرارتش روسیه در قفقاز بود و سرانجام از خدمات ارتش در سال 1917 با درجه سرلشگری باز نشسته شد و پس از وقوع انقلاب اکتبر1917 روسیه را ترک نمود و در استامبول اقامت گزید ودر روز اول دسامبر 1920 در آنجا فوت کرد.(1) .
از کارهای شرق‌شناسی تومانسکی در ایران‌شناسی که قابل ذکر است معرفی نسخه منحصر به فرد کتاب (حدور العالم من‌المغرب الی‌المشرق) تالیف شده در سال 372 هجری قمری است ماجرای کشف این کتاب بسیار جالب است وآنرا از مقدمه منوچهر ستوده بر چاپ کتاب مرقوم نقل می‌کنم. دکتر ستوده چنین نوشته است :جریان پیداشدن این کتاب و مسئله چاپ شدن آن تاریخ مفصلی دارد که به داستان بیشتر شبیه است. مستشرق روسی ا. ج. تومانسکی نخستین بار در سال 1308 قمری در عشق‌آباد با بهائیان روبرو شد، به آنان علاقه پیداکرد و با میل و رقبت تمام آثار ایشان را مطالعه کرد و سرانجام و‌جودش برای بهائیانی که در ماوراء دریای خزر متمرکز شده بودند مفید واقع گشت و هنگامی که نخستین معبدشان را به نام "مشرق‌الاذ‌کار" درعشق‌آباد می‌ساختند به ایشان کمک کرد. شاید تومانسکی از استاد خود" بارون ویکتور روزن" که در این هنگام اولین دوران مطالعات خود را طی می‌کرد در باره "الوس اربعه" میرزا الغ بیک سخنانی شنیده بود و باین فکر افتاده بود که آنرا بوسیله دوستان ایرانی خود بیابد پس از 1318 هجری قمری(کذا احتمالا1308باید صحیح باشد )اهمیت بازار بخارا برای خرید نسخ خطی کمیاب محسوس بود و آکادمی روسیه هیات مخصوصی را بدانجا فرستاد تا کتب خطی را خریداری کنند .حتی پیشتر از تاریخ هم بخارا به عنوان یکی از مراکز مسلمانان توجه همه رابخود جلب کرده بود. تومانسکی از مسافرت‌هائی که به بخارا کرده بود دست خالی بر‌نگشته بود زیرا در این شهر با میرزا ابوالفضل گلپایگانی که از بهائیان فاضل ساکن سمرقند بود آشنائی پیداکرد‌ه بود در تاریخ دوم ربیع الثانی1310ه.ق در نامه ای به تومانسکی چنین نوشت "در طی توقف من در بخارا کوششی که برای پیداکردن (الوس اربعه) صرف شد بی‌نتیجه ماند، اما مجموعه‌ای قدیمی به دست آوردم که شامل چهار رساله است .نخستین آنها رساله‌ای جغرافیائی است که مقدمه نقشه‌اش بوده است . دومی که 943سال پیش نوشته و808سال پیش استنساخ شده است نیز رساله‌ای جغرافیائی است و از شهرهائی نام می‌برد که امروزه از آنها بی‌اطلاع هستیم. سومی رساله مختصری درباره موسیقی است. چهارمی "جامع العلوم امام فخر رازی است" . ودرسال 1311هجری قمری که تومانسکی در بخارا به ملاقات میرزا ابوالفضل رفت دوست ایرانی این مجموعه را باو هدیه کرد به شرطی که به خاطر علم ودانش این کتاب را چاپ کند تا از میان نرود.(2).سرانجام این کتاب به صورت چاپ عکسی در 1930در لنین گراد چاپ شد وچاپ حروفی آن به اهتمام منوچهر ستوده درسال 1362درتهران توسط انتشارات طهوری منتشر گردید.یکبار هم با تصحیح و حواشی دکتر مریم میراحمدی و دکتر غلامرضاورهرام با مقدمه بارتُولددرسال 1383از طرف دانشگاه الزهرا چاپ ومنتشر گردیده است.
دیگر از کارهای تومانسکی توجه کامل به آثار بابیه وبهائیه است از جمله کمک او به بهائیان در ساختن مشرق الاذکار عشق آباد و ترجمه آز آثار میرزا حسینعلی نوری معروف در میان بهائیان به "بهاءالله" از جمله ترجمه کتاب "اقدس "کتاب مقدس واحکام بهائیان به زبان روسی و بعضی از رساله های میرزا حیسنعلی نوری است که از بی‌طرفی علمی خاورشناسی به دوراست زیرا با علم واطلاع از اکثریت مسلمان وشیعه ایران که نسبت به این فرقه وآئین مقدم بر او بابیه حساسیت شدید داشته‌اند در این مقوله فقط به جنبه سیاسی قضیه که همچشمی ورقابت با انگلیسی‌ها بوده توجه کرده و با وجودی که میرزا‌ابوالفضل گلپایگانی که کتاب "کشف القطاء عن حیل الاعدا" را در رد ادوارد براون و مقاصد سیاسی او در تقویت میرزا یحیی صبح ازل رقیب میرزا حسینعلی نوری نوشته، تومانسکی با ادوارد براون مکاتبه ودوستی داشته است(3) وانگار هر دوخاور‌شناس از اینکه از اختلافات عقیدتی وداخلی ایران فقط برای منافع سیاسی دولت متبوع خود استفاد ه کنند موافق بوده‌اند وبرای هردوخاورشناس هم ملت ایران وهم اقلیت‌های مذهبی فوق فقط به منزله قربانی مورد حمایت این ابر قدرت یا رقیب او قراگیرد اهمیت داشته‌اند.
دکتر عنایت‌الله رضا در مورد خصیصه کلی خاورشناسی غربی نظری دارد که اطلاع از آن برای ایرانیان ضروری است. ایشان عقیده دارند که :"در ایران شناسی اروپائی، جهت عمده مرکز قرار دادن اروپا بوده که در اصطلاح علمی آن را (اروپا سانتریم)نامیده‌اند .متاسفانه پیروان این مکتب با دورشدن از جاده عدالت، یونان را خاستگاه بزرگ فرهنگ و تمدن آسیای مقدم وایران معرفی کرده و چندان طریق افراط پیموده‌اند که نقش ایران را در سایه قرار داده‌اند. مکتب دیگری که با"اروپاسانتریسم" درهم آمیخته و با عنوان "یهود سانتریسم" شناخته شده، فرهنگ وتمدن قوم یهودرا پایه واساس منطقه عظیمی از آسیا واروپا معرفی کرده است. پیروان این مکتب به خطا کوشیده‌اند فرهنگ آسیای مقدم، اروپا و بخشی از آفریقا و نیز تمدن ایرانی را تابع فرهنگ وتمدن یهود وانمود کنند. این گونه برخورد تعصب‌آمیز و نا‌صواب بارها مورد اعتراض و تمسخر محققان جهان از جمله ایران قرار گرفته است ( برای مثال کتاب شرق‌شناسی ادوارد سعید ترجمه فارسی لطفعلی خنجی و کتاب در خدمت وخیانت روشنفکران جلال‌آل‌احمد وتاریخ شناسی مجید یکتائی دیده شود .اختری )../ ودرتحقیقات ایرانی دانشمندان شوروی کمتر می‌توان پدیده‌های اروپا سانتریسم ویهود سانتریسم را مشاهده کرد ولی در مقابل با پدیده دیگری مواجه می‌شویم و آن مرکز قراردادن مناطق شرقی شوروی ودرست‌تر گفته شود "سویت سانتریسم" است (4.)برای تائید گفته دکتر رضا از همین کتاب "حدودالعام من المشرق الی الی المغرب" که تومانسکی از یک ایرانی هدیه گرفته و بارتُلد مقدمه بر آن نوشته و مینورسکی خاورشناس دیگر روسی آنرا به انگلیسی ترجمه کرده و برای اولین بار پس از در‌گذشت تومانسکی در شوروی چاپ شده مثالی می‌آورم ومی‌گذرم در کتاب حدودالعالم من‌المشرق الی‌المغرب" که 1100سال پیش نوشته شده گوید که"زمین گرداست چون گوی و فلک محیط است بروی، گردان به دوقطب یکی را قطب شمالی خوانند و دیگری را قطب جنوبی" و یا در ذکر دریاها و خلیج‌ها از خلیج جنوب ایران به نام خلیج پارس نام می‌برد (5)و یا نظریه وجود قاره آمریکا که توسط ابوریحان بیرونی اظهار شده (6)وحال آنکه خاورشناسان اروپائی وشوروی ازذکر این حقایق چشم‌پوشی کرده‌اند.
بهر‌حال برخی از این خاورشناسان غربی از هر کشوری که باشند نه دلشان به حال اکثریت ایرانیان ونه اقلیت‌ها سوخته بلکه خواسته یا ناخواسته منافع سیاسی واستعماری وتجاوز‌کارانه دولت متبوع خودرا در نظر داشته‌اند ودر خفا به ریش هردو طبقه اکثریت واقلیت شرقی‌ها می‌خندیدند و برای آنها افکار عمومی وملیت وتاریخ وفرهنگ مصنوعی ودین ومذهب ومکاتب صوفیگری وجنگ داخلی ومشغولیت فکری وذهنی وغیره می‌تراشیده‌اند همین آقای تومانسکی چنان خودرا همچون ادوارد براون انگلیسی دلسوز اقلیت مذهبی هموطنان بهائی جا زده بود که میرزا ابوالفضل گلپایگانی دانشمند‌ترین مبلغ بهائی کتاب رساله اسکندریه خودرا که برای تبلیغ هموطنان یهودی ایرانی به دین بهائی به این خاورشناس روسی اهدا کرده است و نام رساله راهم بنام او رساله اسکندریه گذارده است وی که سالها مقیم قفقاز (تفلیس) وعشق‌آباد بوده ومتاسفانه چند نفر از ایرانیان بهائی مقیم عشق آباد مانند میرزا عبدالکریم اردبیلی (اسد اوف) ومیرزا یوسف رشتی و استاد علی اکبر بنا در آموزش‌های دینی اورا یاری کرده‌اند ودر واقعه قتل حاجی میرزا محمد رضا اصفهانی بهائی بدست چند نفر متعصب شیعه در عشق آباد به آتش فتنه بین دو گروه ایرانی(بهائی وشیعه) مقیم عشق آباد دامن می‌زده است .(7).زیرا از اتحاد و یک‌دلی ایرانیان در عشق‌آباد می‌ترسیدند.
نگاهی به آثار تومانسکی:
ا- مقاله در باره کشف نسخه خطی (حدودالعالم من‌المشرق‌الی‌المغرب )چاپ 1894 مطاابق 1314 قمری.
2- ترجمه روسی"کتاب عهدی" ولوح "بشارت" از بهاالله چاپ 1892.
3- مقاله در باره کتاب "تاریخ جدید" ازمانکجی هندی چاپ 1893.(این کتاب نوشته میرزا حسین همدانی است که به تاریخ مانکجی هم معروف است چون این کتاب را میرزا حسین که منشی تجارتخانه مانکجی صاحب بوده وبه دستور او تالیف کرده است به نام او هم معروف شده است. اختری).
4- ترجمه از عربی به زبان روسی کتاب "اقدس" از بهالله .چاپ 1899.
منابع وماخذ:
1- جهانگیر ُدّری مقاله الکساند‌رگریگورویج تومانسکی (به زبان انگلیسی ) مندرج در دانشنامه(Iranica چاپ در دانشگاه کلمبیا نیویورک 2009.
2- ادوارد گرانویل براون:Materials for the study of The Babi Religion چاپ 1961دانشگاه کامبریج .صص187و229. 3- منوچهر ستوده مقدمه "کتاب حدود العالم من‌المشرق الی‌المغرب" ص چهار وپنج چاپ انتشارات طهوری تهران 1362/1983. 4- دکتر عنایت‌الله رضا: ایران شناسی درروسیه و شوروی در کتاب مجموعه مقالات انجمن واره بررسی مسائل ایران‌شناسی ص222 چاپ تهران 1369 از انتشارات دفتر مطالعات سیاسی وبین‌المللی.
5- منبع شماره 3ص8 .
6- جلال الدین همائی سخنرانی در جلسه بزرگداشت هزاره ابوریحان بیرونی در تالار رودکی تهران. سایت‌های اینترنتی پزشک وایران‌اندیش و تاریخ وتمدن ایران وجهان
7- موجان مومن کتاب (The Babi and Bahai Religion) چاپ لندن 1980 ازانتشارات G.R.
سخنان من در باره خاورشناسان روسی با اشاره به مقاصد سیاسی و استعماری دولت تزاری و همچشمی آن دولت با حریف قدرتمند انگلستان در ایجاد جو متشنج در جامعه ایران قرن 19و 20 وبهره‌برداری از اختلافات دینی ومذهبی وزبانی وطایفه‌ای ایرانیان برای بهر‌ه‌برداری سیاسی به اینجا رسید که این دو دولت آزمند ونیرومند اروپائی برای رسیدن به مقاصد شوم خود هرکدام خاورشناسان زبده‌ای برای شناخت کامل مردمان شرقی تربیت کردند و از نتیجه مطالعات ونحقیقات این دانشمندان که گاهی هم از مقاصد شوم آنان خبر داشتند وعامدا وعالما در این راه کمک ومعاضد دولت‌های زورگوی متبوع خود بودند در برنامه‌ریزی سیاسی ودیپلوماسی برای ایجاد عوامل همراه با مقاصد خود سوءاستفاده می‌کردند. بعضی مانند ادوارد براون انگلیسی برای شناخت ومعرفی نهضت بابیه وانقلاب مشروطه در ایران معتقد بودند که بستگی ایران به استعمار انگلیس موجب رشد مدنیت نوع غربی می‌شود ویا بارتُلد روسی که در گسترش تمدن اروپائی در شرق عقب مانده با مقاصد ضدانسانی دولت تزاری روس همراه بودند و نوعی رسالت وبرتری برای اروپائیان قائل بودند. از سوئی تمام خاورشناسان چه روسی و غیر روسی در ایجاد تاریخ و اختلال در تاریخ وتمدن و فرهنگ شرق یک هدف واحد هم داشتند و آن هم تراشیدن دلائل تاریخی وزبان شناسی وباستان شناسی برای مقاصد برتر نشان دادن تمدن غرب بر شرق و توجیه استوار نشان دادن افسانه‌های توراتی وانجلیلی خاور.و تجزیه فرهنگی وتاریخی تمدن‌های ایرانی، هندی، چینی ومصری از یافته‌های خاورشناسی است. دراین باره باز هم گفتگو خواهم داشت.
دراین مقصد شوم غربی که بهانه‌ای بود برای ایجاد بازی‌های مذهبی و عقیدتی به منظور مشغول کردن افکار روشنفکران ایرانی نمونه‌ای کامل در وجود خاورشناس، دیپلومات- نظامی روسی الکساندر گریگوروویچ تومانسکی روسی می‌یابیم. ایشان نامشان به خط لاتین (Toumansky, Aleksandr, Grigorevich ) نوشته می‌شود متولد در 23 ماه سپتامبر 1861است ودر اول ماه دسامبر 1920 در استامبول در گذشته است. حرفه ایشان علاوه بر شرق‌شناسی سرلشگر ارتش امپراطوری روسیه هم بودند. ایشان از نظر خانوادگی به یک خانواده اشرافی لیتوانی بستگی داشتند و علاوه براینکه از مقامات بالای ارتش تزاری بودند می‌توانست به یازده زبان هم صحبت کند و بارها ماموریت سیاسی در کشورهای شرقی باو واگذار شد. تومانسکی درس‌های شرق‌شناسی خودرا در دوره زبان‌های شرقی که برای وزارت خاجه روسیه تاسیس شده بود در بخش مربوط به افسران ارتش در سالهای 1888-9 188گذرانید. زبان‌های عربی، ترکی و فارسی را تحت نظر خاورشناسانی مانند (I.Yu.Krachkovski .1883-1951) فراگرفت. تومانسکی از 1891تا 1895 در آسیای میانه بود ودرسال 1894 برای کشف راه‌هائی که از مرزهای روسیه به خلیج فارس اتصال می‌یافته به جنوب ایران سفر کرد (لابد برای اجرای وصیت نامه پطر‌کبیر به منظوررسیدن روسیه به آب‌های گرم خلیج فارس بهر‌وسیله ممکن.اختری). درسال‌های1900 تا 1905نایب کنسول روسیه در شهر وان ترکیه بود و در سالهای 1908تا1909دوباره به ایران اعزام گردید .درسال 1911فرمانده افسران مدرسه تربیت برای آموزش زبان‌های شرقی در تفلیس تعیین گردید که تحت نظرارتش روسیه در قفقاز بود و سرانجام از خدمات ارتش در سال 1917 با درجه سرلشگری باز نشسته شد و پس از وقوع انقلاب اکتبر1917 روسیه را ترک نمود و در استامبول اقامت گزید ودر روز اول دسامبر 1920 در آنجا فوت کرد.(1) .
از کارهای شرق‌شناسی تومانسکی در ایران‌شناسی که قابل ذکر است معرفی نسخه منحصر به فرد کتاب (حدور العالم من‌المغرب الی‌المشرق) تالیف شده در سال 372 هجری قمری است ماجرای کشف این کتاب بسیار جالب است وآنرا از مقدمه منوچهر ستوده بر چاپ کتاب مرقوم نقل می‌کنم. دکتر ستوده چنین نوشته است :جریان پیداشدن این کتاب و مسئله چاپ شدن آن تاریخ مفصلی دارد که به داستان بیشتر شبیه است. مستشرق روسی ا. ج. تومانسکی نخستین بار در سال 1308 قمری در عشق‌آباد با بهائیان روبرو شد، به آنان علاقه پیداکرد و با میل و رقبت تمام آثار ایشان را مطالعه کرد و سرانجام و‌جودش برای بهائیانی که در ماوراء دریای خزر متمرکز شده بودند مفید واقع گشت و هنگامی که نخستین معبدشان را به نام "مشرق‌الاذ‌کار" درعشق‌آباد می‌ساختند به ایشان کمک کرد. شاید تومانسکی از استاد خود" بارون ویکتور روزن" که در این هنگام اولین دوران مطالعات خود را طی می‌کرد در باره "الوس اربعه" میرزا الغ بیک سخنانی شنیده بود و باین فکر افتاده بود که آنرا بوسیله دوستان ایرانی خود بیابد پس از 1318 هجری قمری(کذا احتمالا1308باید صحیح باشد )اهمیت بازار بخارا برای خرید نسخ خطی کمیاب محسوس بود و آکادمی روسیه هیات مخصوصی را بدانجا فرستاد تا کتب خطی را خریداری کنند .حتی پیشتر از تاریخ هم بخارا به عنوان یکی از مراکز مسلمانان توجه همه رابخود جلب کرده بود. تومانسکی از مسافرت‌هائی که به بخارا کرده بود دست خالی بر‌نگشته بود زیرا در این شهر با میرزا ابوالفضل گلپایگانی که از بهائیان فاضل ساکن سمرقند بود آشنائی پیداکرد‌ه بود در تاریخ دوم ربیع الثانی1310ه.ق در نامه ای به تومانسکی چنین نوشت "در طی توقف من در بخارا کوششی که برای پیداکردن (الوس اربعه) صرف شد بی‌نتیجه ماند، اما مجموعه‌ای قدیمی به دست آوردم که شامل چهار رساله است .نخستین آنها رساله‌ای جغرافیائی است که مقدمه نقشه‌اش بوده است . دومی که 943سال پیش نوشته و808سال پیش استنساخ شده است نیز رساله‌ای جغرافیائی است و از شهرهائی نام می‌برد که امروزه از آنها بی‌اطلاع هستیم. سومی رساله مختصری درباره موسیقی است. چهارمی "جامع العلوم امام فخر رازی است" . ودرسال 1311هجری قمری که تومانسکی در بخارا به ملاقات میرزا ابوالفضل رفت دوست ایرانی این مجموعه را باو هدیه کرد به شرطی که به خاطر علم ودانش این کتاب را چاپ کند تا از میان نرود.(2).سرانجام این کتاب به صورت چاپ عکسی در 1930در لنین گراد چاپ شد وچاپ حروفی آن به اهتمام منوچهر ستوده درسال 1362درتهران توسط انتشارات طهوری منتشر گردید.یکبار هم با تصحیح و حواشی دکتر مریم میراحمدی و دکتر غلامرضاورهرام با مقدمه بارتُولددرسال 1383از طرف دانشگاه الزهرا چاپ ومنتشر گردیده است.
دیگر از کارهای تومانسکی توجه کامل به آثار بابیه وبهائیه است از جمله کمک او به بهائیان در ساختن مشرق الاذکار عشق آباد و ترجمه آز آثار میرزا حسینعلی نوری معروف در میان بهائیان به "بهاءالله" از جمله ترجمه کتاب "اقدس "کتاب مقدس واحکام بهائیان به زبان روسی و بعضی از رساله های میرزا حیسنعلی نوری است که از بی‌طرفی علمی خاورشناسی به دوراست زیرا با علم واطلاع از اکثریت مسلمان وشیعه ایران که نسبت به این فرقه وآئین مقدم بر او بابیه حساسیت شدید داشته‌اند در این مقوله فقط به جنبه سیاسی قضیه که همچشمی ورقابت با انگلیسی‌ها بوده توجه کرده و با وجودی که میرزا‌ابوالفضل گلپایگانی که کتاب "کشف القطاء عن حیل الاعدا" را در رد ادوارد براون و مقاصد سیاسی او در تقویت میرزا یحیی صبح ازل رقیب میرزا حسینعلی نوری نوشته، تومانسکی با ادوارد براون مکاتبه ودوستی داشته است(3) وانگار هر دوخاور‌شناس از اینکه از اختلافات عقیدتی وداخلی ایران فقط برای منافع سیاسی دولت متبوع خود استفاد ه کنند موافق بوده‌اند وبرای هردوخاورشناس هم ملت ایران وهم اقلیت‌های مذهبی فوق فقط به منزله قربانی مورد حمایت این ابر قدرت یا رقیب او قراگیرد اهمیت داشته‌اند.
دکتر عنایت‌الله رضا در مورد خصیصه کلی خاورشناسی غربی نظری دارد که اطلاع از آن برای ایرانیان ضروری است. ایشان عقیده دارند که :"در ایران شناسی اروپائی، جهت عمده مرکز قرار دادن اروپا بوده که در اصطلاح علمی آن را (اروپا سانتریم)نامیده‌اند .متاسفانه پیروان این مکتب با دورشدن از جاده عدالت، یونان را خاستگاه بزرگ فرهنگ و تمدن آسیای مقدم وایران معرفی کرده و چندان طریق افراط پیموده‌اند که نقش ایران را در سایه قرار داده‌اند. مکتب دیگری که با"اروپاسانتریسم" درهم آمیخته و با عنوان "یهود سانتریسم" شناخته شده، فرهنگ وتمدن قوم یهودرا پایه واساس منطقه عظیمی از آسیا واروپا معرفی کرده است. پیروان این مکتب به خطا کوشیده‌اند فرهنگ آسیای مقدم، اروپا و بخشی از آفریقا و نیز تمدن ایرانی را تابع فرهنگ وتمدن یهود وانمود کنند. این گونه برخورد تعصب‌آمیز و نا‌صواب بارها مورد اعتراض و تمسخر محققان جهان از جمله ایران قرار گرفته است ( برای مثال کتاب شرق‌شناسی ادوارد سعید ترجمه فارسی لطفعلی خنجی و کتاب در خدمت وخیانت روشنفکران جلال‌آل‌احمد وتاریخ شناسی مجید یکتائی دیده شود .اختری )../ ودرتحقیقات ایرانی دانشمندان شوروی کمتر می‌توان پدیده‌های اروپا سانتریسم ویهود سانتریسم را مشاهده کرد ولی در مقابل با پدیده دیگری مواجه می‌شویم و آن مرکز قراردادن مناطق شرقی شوروی ودرست‌تر گفته شود "سویت سانتریسم" است (4.)برای تائید گفته دکتر رضا از همین کتاب "حدودالعام من المشرق الی الی المغرب" که تومانسکی از یک ایرانی هدیه گرفته و بارتُلد مقدمه بر آن نوشته و مینورسکی خاورشناس دیگر روسی آنرا به انگلیسی ترجمه کرده و برای اولین بار پس از در‌گذشت تومانسکی در شوروی چاپ شده مثالی می‌آورم ومی‌گذرم در کتاب حدودالعالم من‌المشرق الی‌المغرب" که 1100سال پیش نوشته شده گوید که"زمین گرداست چون گوی و فلک محیط است بروی، گردان به دوقطب یکی را قطب شمالی خوانند و دیگری را قطب جنوبی" و یا در ذکر دریاها و خلیج‌ها از خلیج جنوب ایران به نام خلیج پارس نام می‌برد (5)و یا نظریه وجود قاره آمریکا که توسط ابوریحان بیرونی اظهار شده (6)وحال آنکه خاورشناسان اروپائی وشوروی ازذکر این حقایق چشم‌پوشی کرده‌اند.
بهر‌حال برخی از این خاورشناسان غربی از هر کشوری که باشند نه دلشان به حال اکثریت ایرانیان ونه اقلیت‌ها سوخته بلکه خواسته یا ناخواسته منافع سیاسی واستعماری وتجاوز‌کارانه دولت متبوع خودرا در نظر داشته‌اند ودر خفا به ریش هردو طبقه اکثریت واقلیت شرقی‌ها می‌خندیدند و برای آنها افکار عمومی وملیت وتاریخ وفرهنگ مصنوعی ودین ومذهب ومکاتب صوفیگری وجنگ داخلی ومشغولیت فکری وذهنی وغیره می‌تراشیده‌اند همین آقای تومانسکی چنان خودرا همچون ادوارد براون انگلیسی دلسوز اقلیت مذهبی هموطنان بهائی جا زده بود که میرزا ابوالفضل گلپایگانی دانشمند‌ترین مبلغ بهائی کتاب رساله اسکندریه خودرا که برای تبلیغ هموطنان یهودی ایرانی به دین بهائی به این خاورشناس روسی اهدا کرده است و نام رساله راهم بنام او رساله اسکندریه گذارده است وی که سالها مقیم قفقاز (تفلیس) وعشق‌آباد بوده ومتاسفانه چند نفر از ایرانیان بهائی مقیم عشق آباد مانند میرزا عبدالکریم اردبیلی (اسد اوف) ومیرزا یوسف رشتی و استاد علی اکبر بنا در آموزش‌های دینی اورا یاری کرده‌اند ودر واقعه قتل حاجی میرزا محمد رضا اصفهانی بهائی بدست چند نفر متعصب شیعه در عشق آباد به آتش فتنه بین دو گروه ایرانی(بهائی وشیعه) مقیم عشق آباد دامن می‌زده است .(7).زیرا از اتحاد و یک‌دلی ایرانیان در عشق‌آباد می‌ترسیدند.
نگاهی به آثار تومانسکی:
ا- مقاله در باره کشف نسخه خطی (حدودالعالم من‌المشرق‌الی‌المغرب )چاپ 1894 مطاابق 1314 قمری.
2- ترجمه روسی"کتاب عهدی" ولوح "بشارت" از بهاالله چاپ 1892.
3- مقاله در باره کتاب "تاریخ جدید" ازمانکجی هندی چاپ 1893.(این کتاب نوشته میرزا حسین همدانی است که به تاریخ مانکجی هم معروف است چون این کتاب را میرزا حسین که منشی تجارتخانه مانکجی صاحب بوده وبه دستور او تالیف کرده است به نام او هم معروف شده است. اختری).
4- ترجمه از عربی به زبان روسی کتاب "اقدس" از بهالله .چاپ 1899.
منابع وماخذ:
1- جهانگیر ُدّری مقاله الکساند‌رگریگورویج تومانسکی (به زبان انگلیسی ) مندرج در دانشنامه(Iranica چاپ در دانشگاه کلمبیا نیویورک 2009.
2- ادوارد گرانویل براون:Materials for the study of The Babi Religion چاپ 1961دانشگاه کامبریج .صص187و229. 3- منوچهر ستوده مقدمه "کتاب حدود العالم من‌المشرق الی‌المغرب" ص چهار وپنج چاپ انتشارات طهوری تهران 1362/1983. 4- دکتر عنایت‌الله رضا: ایران شناسی درروسیه و شوروی در کتاب مجموعه مقالات انجمن واره بررسی مسائل ایران‌شناسی ص222 چاپ تهران 1369 از انتشارات دفتر مطالعات سیاسی وبین‌المللی.
5- منبع شماره 3ص8 .
6- جلال الدین همائی سخنرانی در جلسه بزرگداشت هزاره ابوریحان بیرونی در تالار رودکی تهران. سایت‌های اینترنتی پزشک وایران‌اندیش و تاریخ وتمدن ایران وجهان
7- موجان مومن کتاب (The Babi and Bahai Religion) چاپ لندن 1980 ازانتشارات G.R.
 |
