فرزانه جبارزاده: بزرگترین چالش‌ها و تفاوت‌های ترجمه خبری با ترجمه معمولی چیستند؟

در خدمت سرکار خانم فرزانه جبار زاده هستیم یکی از مترجمین خوب‌ تورنتو. فرزانه جان سلام ممنونم از اینکه دعوت ما را پذیرفتید، لطفا در ابتدا خودتان را معرفی بفرمایید و بگویید که در حال حاضر چه کاری انجام می‌دهید.
سلام می‌کنم خدمت شما و ممنونم از اینکه این مصاحبه را ترتیب دادید. من فرزانه جبار زاده هستم مترجم و حیطه کاری‌ام هم ترجمه خبر است.‌
 
شاید مترجمی برای خیلی‌ها آشنا باشد اما شاخه‌های تخصصی‌تر آن مثل ترجمه خبر کمی ناآشنا به نظر می‌رسد، تفاوت ترجمه متن‌های ادبی با ترجمه خبر چیست؟
سوال بسیار خوبی را مطرح کردید ببینید متنی که فرض بفرمایید در قرن هجدهم یا نوزدهم نوشته شده باشد و الان ما بخواهیم آن را ترجمه کنیم یا اگر ترجمه شده باشد بخواهیم اصطلاحا آن را بازترجمه کنیم مسلما تغییر چندانی در آن نمی‌بینیم. ولی حیطه خبر و ترجمه خبر یک حیطه بسیار پویا و در حال حرکت و جنبش است ما اخباری که ترجمه می‌کنیم امکان دارد چند دقیقه بعد اصطلاحا expire ‌یا dead شود که ما در فارسی به آن می‌گوییم تاریخ مصرفش می‌گذرد یا تاریخ انقضای آن می‌گذرد و دلیل آن این است که به وقایع روز می‌پردازد و وقایع روز مسلما مثل جریان زندگی ثابت نیستند و همواره دارند تغییر می‌کنند. ترجمه خبر بجز پویایی و لحظه به لحظه بودنش در واقع یک بخشی از فرهنگ و تاریخ یک کشور را تشکیل می‌دهد به این ترتیب که اگر یک اتفاقی مثل انقلابات و جنگها و حوادث طبیعی اتفاق بیفتد بعد از مدتها وقتی بخواهند به آن اشاره‌ای کنند یا در مورد آن مطالعه‌ای انجام دهند یا پژوهشی در مورد آن انجام دهند حتما به منابع خبری مراجعه می‌کنند و بخشی از referenceها و منابع و sourceهای آنها اخباری است که درباره آن اتفاق منتشر شده است و این بار تاریخی و فرهنگی اخبار را بالا می‌برد. وقتی ما یک خبری را خواندیم به این شکل نیست که ‌دیگر تمام شود، نه اینها‌ فایل می‌شود و آرشیو می‌شود و بعدها مورد استفاده قرار می‌گیرد.
 
ممنون ‌و سپاسگزارم از پاسخ شما و اینکه فرمودید که به اصطلاح دو فاکتور در حیطه خبر خیلی مهم است، یکی به روز بودن و پویا بودن خبر و دوم اینکه این اخبار در آینده به صورت اسناد تاریخی استفاده می‌شود و این مستند بودن خیلی مهم است. می‌شود برای من توضیح دهید که در زمان ترجمه اخبارتان با توجه به سفارش دهنده که به شما سفارش می‌دهد تا این خبر را بنویسید یا ترجمه کنید، شما وفادار به آن به اصطلاح سفارش دهنده هستید یا اینکه نه در یک فضای بی‌طرف بیشتر مستند سازی برای شما مهم است و اینکه سعی می‌کنید به واقعه وفادار باشید و حقیقت را بنویسید؟
این هم سوال بسیار خوبی است، ببینید در مورد ترجمه خبر من همیشه معتقد هستم که یک مترجم خبر مثل یک پزشک عمل می‌کند، یعنی وقتی یک فرد بیماری به یک پزشکی مراجعه می‌کند برای پزشک هیچ تفاوتی ندارد که این فرد یک فرد پرهیزکاری است‌ یا یک فرد خلافکار، آیا این فرد مشهور است یا فرض بفرمایید یک فرد منفور و مردم او را دوست ندارند. پزشک رسالتش این است که از نظر ‌جسمی از آن فرد مراقبت کند و معالجه‌اش کند. بنابراین یک مترجم خبر هم برخوردش با متون خبری در واقع به همین شکل است یعنی کاملا خنثی و بی‌طرف برای اینکه در ترجمه خبر و در ترجمه به نظر من شما کلمه به کلمه و واژه به واژه باید پیام و متن را منتقل کنید بنابراین بی‌طرفی بسیار بسیار مهم است مگر اینکه استثناً سانسور یک خبر یا تغییری در متن یک خبر جزو سیاست‌های یک حکومت یا یک کشور باشد. ببینید سانسور در بسیاری از کشورها جزو سیاست‌ها است و این را هم سیاست گذاران تعیین می‌کنند و نه مترجم‌ها. یعنی اگر به یک مترجم دستورالعمل بدهند که خبری را ترجمه نکن، می‌تواند ترجمه نکند ولی این اجازه را ندارد که جور دیگری آن را ترجمه کند چون آن می‌شود جعل واقعیت و در قوانین بین‌المللی جعل واقعیت جرم محسوب می‌شود، بنابراین بی‌طرفی مترجم در ترجمه خبر بسیار بسیار مهم است.
 
به نکته بسیار جالبی اشاره کردید و آن مستند سازی خبر است. دیگر چه چیزهایی را علاوه بر مستند سازی یک مترجم خبر باید بداند؟‌
ببینید مترجمی فقط دانستن زبان مبدا و مقصد نیست‌. در زمینه زبان من یک نکته را خدمتتان عرض کنم یک تفاوتی است میان زبان دانی و تخصص در یک زبان. گویش یا توانش زبانی یعنی اینکه من بتوانم به یک زبان صحبت کنم حتی اگر سواد خواندن و نوشتن نداشته باشم. بسیاری از افراد تحصیلکرده نیستند، افراد آکادمیکی نیستند و سواد کلاسیک ندارند ولی به یک زبان صحبت می‌کنند و ارتباط برقرار می‌کنند، اما برای کسی که در حیطه زبان بخواهد کار کند اصطلاحا باید دانش و توانش را توامان داشته باشد. دانش زبانی یعنی یک فردی از دستورهای زبانی یا گرامر یا از ساختار جملات زبانی، از بار معنایی کلمات در واقع اطلاع داشته باشد و دانش آن را داشته باشد. یک مترجم خبر علاوه بر اینکه باید توانش زبانی داشته باشد و به آن زبان گویش‌ کند و برای هر دو زبان باید دانش زبانی داشته باشد یعنی که باید ساختار هر دو زبان را خوب بشناسد علاه بر این‌‌ یک مترجم خبر باید به اطلاعات تاریخی، جغرافیایی، سیاسی و منطقه‌ای‌ مشرف باشد و همینطور علاقه‌مند به جستجو باشد برای اینکه اینها لازمه کارش است و ابزار کار او محسوب می‌شود. ببینید در سوال اولتان در خصوص ترجمه ادبی صحبت کردید، یک مترجم ادبی اگر سبک‌های ادبی را بداند و فرهنگ هر دو زبان را بداند شاید کافی باشد ولی مترجم خبر باید اطلاعات روز را بداند و علاقه مند به جستجوی اطلاعات باشد. ببینید در جنگ سوریه حتی اسامی روستاهای دور افتاده‌ای مطرح می‌شد که شاید ما در عمرمان هم نشنیده بودیم، بنابراین اطلاعات جغرافیایی همانطور که خدمتتان عرض کردم، اطلاعات حتی مذهبی، اطلاعات اجتماعی، روانشناسی، روان شناختی و جامعه شناختی بسیار بسیار کمک می‌کند. چرا؟ مثلا ما وقتی یک مصاحبه‌ای را از یک سردمدار یا یک رهبر سیاسی ترجمه می‌کنیم به هر حال ما داریم کلمات گفتاری را ترجمه می‌کنیم و کلمات بارمعنایی دارند، بار عاطفی دارند، بار احساسی دارند و فردی که کار ترجمه را انجام می‌دهد باید آن بار معنایی و خشم فرد را در آن لحظه، مکث فرد را و یا فرض بفرمایید احساس رضایت فرد را باید بتواند منتقل کند و این لازمه‌اش این است که از روانشناسی بداند، از اصول هیجان بداند، که ما به آن هیجان خبری می‌گوییم، همین هیجانی که من و‌ شما در طی مصاحبه داریم یک چیز اجتناب ناپذیر است و اینها تماما در صدای ما و در گفتار ما، در انتخاب کلمات ما منعکس می‌شود. بنابراین یک مترجم خبر باید همه اینها را به صورت جامع داشته باشد و ظاهرا به نظر می‌رسد که کار سختی دارد.
 
درست است، به این اشاره کردید که یک مترجم خبر باید دانش وسیعی را داشته باشد. ‌اما دانش، علم و زبان همه پویا هستند و به مرور زمان یک سری دانش جدید، یک سری لغات جدید و اصطلاحات جدید ساخته می‌شود. شما فرض بگیرید در همین پدیده کرونا چقدر واژه‌های جدید به فرهنگ لغت اضافه شد، شما با این واژه‌های جدید چه کار‌ می‌کنید؟ واژه‌هایی که برای اولین بار ساخته می‌شوند و شنیده می‌شوند.
بله یکی از ویژگی‌های بارزی که درباره آن در ترجمه خبر صحبت کردیم پویایی آن است که شامل همین نکته‌ای که شما فرمودید هم می‌شود، هر روز کلمات جدید اضافه می‌شوند مثل همان جریان کرونا که شما فرمودید. معمولا یک عده افراد هستند در سیستم‌های سیاست گذاری و سیستم‌های خبری و رسانه که ما به آن media می‌گوییم، اینها در واقع مسئول تعیین واژه‌ها هستند، اینها خوب دانش خیلی بیشتری از افرادی مثل ما که عملی داریم ‌کار می‌کنیم دارند، افراد متخصص واژه‌یابی هستند و آنها با در نظر گرفتن همه ابعاد، واژه‌های جدید را انتخاب می‌کنند. مثلا فرض بفرمایید کلمه "سویه" که برای variantها و انواع ویروس کرونا خوب توسط خبرگزاری‌ها اولین بار استفاده شد و کلمه بسیار زیبایی است و خوب روی آن کار شده است و variant را به عنوان "سویه" در نظر گرفته‌اند و یا "سویه" را به عنوان variant در نظر گرفته‌اند، اینها را یک عده متخصص انجام می‌دهند و طی یک دستورالعمل‌هایی به ما ارائه می‌شود و ما ملزم به رعایت این دستورالعمل‌ها هستیم. در موارد زیادی از ما هم کمک گرفته می‌شود و به آنها پیشنهاد می‌دهیم و یک همکاری جمعی است بین افراد دانشگاهی و آکادمیک و افرادی که کار عملی انجام می‌دهند.
 
ممنون و سپاسگزارم. اول سوالمان اشاره‌ای هم کردیم به کرونا و اینکه خوب کرونا باعث کند شدن خیلی از فعالیت‌های اقتصادی شد و خیلی مشاغل روند کاری‌شان یا متوقف شد یا به اصطلاح کند شد در زمینه خبر چطور بود؟
صنعت رسانه و media که یک صنعت بسیار گسترده‌ای است، صنعت رسانه شامل روزنامه‌ها و خبرگزاری‌ها و شبکه‌های تلویزیونی و ماهواره‌ای و اخیرا شبکه‌های اینترنتی است و در واقع یک صنعت بزرگ است و درست مثل سینما یا درست مثل علم یا مثل خیلی از حیطه‌هایی که تبدیل به صنعت شده‌اند. media یکی از آن صنعت‌هایی است که به نظر من تحت هیچ شرایطی نه تنها دچار افت نخواهد شد بلکه روز به روز حیطه گستردگی آن دارد بیشتر و بیشتر می‌شود. ببینید در همین جریان کرونا یا شما فرض بفرمایید در جریان جنگ‌ها، انقلاب‌ها یا حوادث طبیعی بسیاری از صنایع از کار افتادند یا روند رشدشان کندتر شد، مثلا مثل خطوط هوایی و شرکت‌های توریستی، شرکت‌های بازرگانی، ولی media و رسانه تنها حیطه‌ای بود که نه تنها کارش کم نشد بلکه بیشتر هم شد چون نیاز به خبر رسانی است. ما در عصر اطلاعات زندگی می‌کنیم و مردم و حتی خود ما بخشی از زندگی‌مان خواندن خبرها است، پس بنابراین بازار همچنان پررونق باقی خواهد ماند و تغییرات فکر نمی‌کنم تاثیر چندانی روی این صنعت داشته باشد.
 
لطفا بفرمایید توصیه شما برای کسانی که دوست دارند مترجمی خبر را دنبال کنند چیست.
برای دوستانی که به حیطه خبر و ترجمه رسانه علاقه مند هستند پیشنهاد من این است که اولا تحصیلات آکادمیک را دنبال کنند، رشته زبان را که در دانشگاه‌ها به صورت رشته تحصیلی ارائه می‌شود حتما شرکت کنند و مدرکش را بگیرند، چون نیاز دارند به چیزی که اصطلاحا به آنها اعتبار بدهد و مدارک دانشگاهی علاوه بر دانشی که به افراد می‌دهد یک اعتباری هم به آنها می‌دهد، پس در درجه اول این است که حتما به عنوان یک رشته تحصیلی آن را دنبال کنند، مسلما با چند ترم کلاس زبان رفتن کسی نمی‌تواند مترجم باشد. نکته دوم این ‌است که فردی که می‌خواهد وارد ترجمه خبر شود حتما باید فرد کنجکاو و جستجوگری باشد، ما همواره و هر روز باید سرچ انجام دهیم و جستجو انجام دهیم، گاهی اوقات کارهای پژوهشی انجام دهیم، ‌همانطور که خدمتتان عرض کردم برای اینکه اگر یک اسم جغرافیایی را ببینیم حتما باید سرچ کنیم و ببینیم این کجا است و در کجا واقع شده است چون باید املای آن را، اصطلاحا‌ spelling آن را درست بنویسیم، بنابراین خیلی مهم است. نکته سوم این است که باید آشنا باشند با علم کامپیوتر و مهارت‌های جستجو، آشنایی با موتورهای جستجوی اینترنتی و همینطور علاقه مندی به استفاده از نرم افزارها. من این نکته را لازم می‌دانم که در اینجا مطرح کنم که ما الان در حال حاضر با کمک ماشین و ماشین‌های ترجمه که ما به آنها موتورهای ترجمه می‌گوییم یا translation engineها کار می‌کنیم و کار با موتورهای ترجمه نیاز به مهارت دارد و فرد باید بداند چطور با موتورهای ترجمه کار کند. موتورهای ترجمه به ما کمک می‌کنند که در سریع‌ترین زمان ممکن و در زمان کم اخبار را ترجمه کنیم، چون می‌دانید که زمان در ترجمه خبری بسیار مهم است و نکته بعدی اینکه کسی که وارد ترجمه خبر می‌شود باید دانش وسیعی را داشته باشد و یا علاقه مند به کسب اطلاعات باشد. دوستان جوانی که می‌خواهند وارد شوند مطالعه تاریخی و جغرافیایی و سیاستی خود را بالا ببرند. اگر فرض بفرمایید ساکن تورنتو است و می‌خواهند که مشغول ترجمه خبر بشوند این فرد باید تاریخ کانادا، سیستم‌های مالی، سیاسی، اقتصادی و ارتباط با کشورهای دیگر را باید بدانند، شاید به نظر بیاید کسب این همه دانش خیلی وقت گیر است، بله واقعا همینطور است ولی ابزار کار است و کسی موفق‌تر است که اطلاعات و دانش بیشتر و گسترده‌تری داشته باشد.
 
ممنون و سپاسگزارم از شما که در این برنامه شرکت کردید. شما را به خدای بزرگ می‌سپارم. خدانگهدار.
تشکر از شما. من هم از شما خداحافظی می‌کنم. روز خوش.