سیلوستر دوساسی: آنتوان ایزاک، بارون، سیلوستر دوساسی (Antoine Barone Silvestre Desacy)
در 21 سپتامبر 1758 میلادی در پاریس متولدشد. پس از آموزشهای ابتدائی به تحصیل زبانهای شرقی مانند عربی، عبری، کلدانی، فارسی، ترکی و زبانهای غربی از یونانی، لاتینی، ایتالیائی، اسپانیائی و آلمانی نزد آموزگاران خصوصی پرداخت. در این دوران که مصادف با انقلاب کبیر فرانسه شده بود. پس از فروکش کردن آتش انقلاب مقامات فرانسه در رقابت با کشورهای دیگر اروپائی بخصوص انگلستان از او دعوت نمودند که به تدریس زبان عربی در دانشگاه‌های فرانسه بپردازد . بدین وسیله دوساسی از پیشگامان شرق شناسی در اروپا شد. وی موسسه انجمن آسیائی ومجله آسیائی را بنیاد نهاد. در سال 1785 عضو آکادمی "کتیبه ها و اد بیات" شد. در سال 1795 به استادی زبان عربی در مدرسه زبانهای شرقی انتخاب گردید. در سال 1804تدریس زبان فارسی را در "کلژدوفرانس"را باو سپردند و درسال 1815 رئیس دانشگاه پاریس شد. دوساسی در سال 1823 مدیریت "کلژدوفرانس" وسال بعد سرپرستی مدرسه زبانهای شرقی را عهده دار شد . او دانشمندی پرکار و از خادمان دولت فرانسه بود که موفق به دریافت لقب "بارون" ونشان های "شهسوار" و "لژیون دونور" هم گردید. وی درسال 1838 در پاریس از دنیا رفت (1). از اقدامات دیگر دوساسی اهتمام خاص او در خواندن خط میخی قابل ذکر است (2)سیلوستردوساسی نخستین شرق شناس نوین دانشگاهی اروپائی بود که پژوهشهائی بر روی اسلام وادبیات عرب، آئین( دوروزی ها) و ایران دوران ساسانیان انجام داد و نیزمعلم خاورشناسان بنیاد گذار زبان شناسی تطبیقی در آلمان هم بود (3) و هم شاگردان او بودند که به سمت مترجمی در خدمت حکومت ناپلئون درآمدند و خود سیلوستر دوساسی از ماه ژوئن 1796به سمت نخستین وتنها معلمدر مدرسه زبانهای شرقی در پاریس منصوبشده بود. او بعد ها معلم تقریبا اکثر خاورشناسان عمده اروپاشد و شاگردانش به مدت سه ربع قرن برجسته ترین شرق شناسان اروپا ئی بودند (4)ادوارد سعید شرق شناس آمریکائی در باره سیلوستر دوساسی نوشته است او در خانواده ای مذهبی بدنیا آمدکه سنت خانوادگی آنها شغل محضر داری بود لذا در یک کلیسای فرقه (بندکتین )آموزش خصوصی دید و پس از طی مراحل مختلف تحصیل زبانهای شرقی از عربی وعبری و کلدانی، سُریانی را برگزید. مخصوصا در زبان عربی مهارت کامل یافت و چون سیاست فرانسه در زمان ناپلئون ایجاد تعصب در کشورهای اسلامی علیه روسیه وکلیسای ارتودوکس بود. لذا در سال 1806 گزارشهای ارتش فرانسه وبیانیه ناپلئون را به زبان عربی ترجمه کرد که در کشورهای عربی مورد نظر ناپلئون منتشر شد. او کرارا در مورد سیاستهای فرانسه در مناطق عربی مورد مشورت حکومت فرانسه قرار میگرفت.(5).
آثار دوساسی عبارتند از : نخست- پند نامه شیخ عطار چاپ 1813 . دوم - تذکرة الشعراء از دولت شاه سمرقندی چاپ 1799. سوم- برهان قاطع ( فرهنگ فارسی –ترکی )چاپ 1803. چهارم - کتاب التنبیه والاشراف از مسعودی چاپ 1861. پنجم - مقامات حریری (شرح وتفسیر )1847-1853. ششم - تحقیقات در باره منشاء کتاب (هزار ویک شب ) مطبوعه در سال 1833 .هفتم- نفحات الانس از عبدالرحمن جامی منتشره درسال 1831. هشتم - رساله ای در باره جاودان خرد چاپ شده در سال1931و هشتم: جزوه‌ای در باره زمان تالیف کتاب دساتیر که در سال 1821 منتشر گردید (6) دهم : گرامر (دستور) زبان عربی در دوجلد چاب پاریس سال 1827. یازدهم :کتابی در باره مذهب "دروزیها" در دوجلد که در سال 1828 در پاریس منتش شده است .دوازدهم کتاب کلیله ودمنه چاپ پاریس در سال 1883. این کتاب کلیله ودمنه 18 باب دارد و ده باب آن ترجمه از پنجا تنتر هندی است که ابتدا بزبان پهلوی و سپس توسط عبدالله ابن مقفع به عربی ترجمه شده و شش باب آن هم در زمان ساسانیان بر آن کتاب افزوده شده و دوباب دیگر در دوران اسلامی ,یک باب توسط عبدالله ابن مقفع ویک باب توسط علی ابن شاه فارسی ضمیمه شده است. وی مطالبی در باره کتاب معروف (هزار ویک شب) در مجله "نامه دانشوران "(Journals des Savants) نوشته ومعتقد است که منشاء کتاب هزار ویک شب از آغاز تا پایان یک تالیف عربی است . بعد ها نظریه های دیگری در باره کتاب هزار ویک شب پیدا شده که نظر دوساسی را رد میکنند در این نظریه گفته شده که هزار ویک شب یک تالیف یگانه نیست بلکه چند دسته داستان از منابع مختلف است که تالیف آنها ومولفان آن در زمانهای مختلف بوده اند و اکثر داستانها از کتاب "هزار افسان" دوران ساسانی واز زبان پهلوی برداشته شده و تعدادی هم در بغداد بزبان عربی بر آن افزوده اند و دسته دیگر افسانه هائی ازمصر داخل این کتاب شدهاست (7). سیلوستر دوساسی چنان در زبان فارسی مهارت بهم رسانیده بوده که بر کتاب «پند نامه »عطار خودش مقدمه ای بزبان فارسی فصیح و دلنشین نوشته است (8).
در مجله ـ تاریخ نوچاپ تهران شماره هشتم تابستان 1393 مقاله مفصلی در باره سیلوستر دوساسی نوشته شده که خلاصه آن را در اینجا بعرض خوانندگان گرامی میرسانم: سیلوستر دوساسی در دوازده سالگی با یک عالم مذهبی مسیحی آشنا شد که متخصص در زبان عربی بود و از همان دوران نوجوانی علاقه‌مند به آموختن زبانهای شرقی گردید. زیرا در این زمان تازه ترجمه فرانسوی کتاب اوستا توسط انکتیل دوپرون در پاریس منتشر شده بود و به علاقه مندی اروپائیان به تحقیقات در باره شرق دامن زده بود در نتیجه دوساسی زبانهای عبری، سُریانی، کلدانی، عربی، حبشی، ایتالیائی، اسپانیائی، انگلیسی، آلمانی، ترکی، فارسی، قبطی و یونانی را فراگرفت . او اولین خاورشناس اروپائی بود که توانست نام اردشیر بابکان موسس سلسله شاهان ساسانی را از متون یونانی بخواند و اولین اروپائی بود که مطالعات مربوط به صرف ونحو(دستور) زبان عربی را در اروپا بنیاد نهاد وبعلت تحقیقات فراوان وعمیقی که در باره ادبیات فارسی وعربی انجام داده بود معروف به "شیخ المستشرقین" گردید ودر زمینه تاریخ ادبیات وزبان شناسی در حیطه زبانهای عربی وفارسی و تربیت بسیاری از خاورشناسان مشهور اروپائی خصوصا آلمانی مشهور گردید . در مورد کمک‌های او به دولت استعمار گر فرانسه که سرکوب گر ملل شرقی مسلمان بود و در بهره کشی و اشغال کشورهای شرقی دست کمی از دولت انگلیس نداشت باید عرض شود که از نکات تاریک و قابل سرزنش اقدامات ونیات واقعی سیلور دوساسی است . در این دوران دو دولت فرانسه وبریتانیا برای اشغال وبهره‌برداری از منابع طبیعی کشورهای شرقی با هم رقابت شدیدی داشتند واین رقابت به درون مطالعات خاور شناسی هم سرایت کرده بود بطور مثال سران فرقه( اسماعیلیه ) و(دروزی)های لبنان طرفدار دولت انگلیس بودند ودولت انگلیس ان دو فرقه را تقویت میکرد ودر مقابل فرانسوی ها هم از فرقه های مسیحی موجود در کشورهای شرقی حمایت وتقویت وبعبارت دیگر سوءاستفاده می نمودند(9) و این دولتهای استثمار گر ضمن اینکه در تقویت فرقه های دینی در شرق برای نابودی جوامع شرقی و تشدید اختلافات دینی هدف مشترک داشتند ولی اختلاف بین دو دولت استعماری در امور ملل شرقی هم را مد نظر داشتند و این یکی از زمینه های تاریک و سیاه خاورشناسی غربی است که حسن نیت آنهارا زیر سئوال میبرد و وبطور مثال نتیجه مطالعه دو اند یشمند ایرانی مرحومان آیت الله مرتضی مطهری و دکتر علی شریعتی را در نحوه تلقی از مذهب شیعه ایرانی را بیاد داریم که مرحوم مطهری تحت تاثیر نظریه لوئی هانری کربن در باره شیعه گری ودکترشریعتی متاثر از نظریه لوئی ماسینیون فرانسوی بودند وکسانی که در باره جهان بینی وتعلیمات اساسی تشیع ایرانی مطالعاتی دارند اختلاف نظر مرحومان مطهری وشریعتی را میدانند و مطلبی که در شرح حال آنکتیل دوپرون درباره انتشار کتاب اوستا نوشته بودم که شاخص نظر فرانسوی هابود با مخالفت شدید ویلیام جونز انگلیسی روبرو شد رقابت شدید استعمار گران را در زمینه خاورشناسی نشان میدهد و ما باید متوجه باشیم هر فعالیتی یا انتشار کتابی که در خاورشناسی از سوی دانشمندان اروپائی منتشر میشود در درجه نخست در چهار چوب منافع نامشروع وضد بشری این دولت های مدعی حقوق بشر قرار دارد. زیرا نحله های فکری- القائی بیگانگان نیروهای اجتماعی را در ایران وکشورهای دیگر شرقی تجزیه میکند و پیروان گروه های فکری را چه دینی باشد وچه اجتماعی وسیاسی یا قومی و زبانی در مقابل هم قرار میدهد ومقاومت کل جامعه را در برابر هجوم دشمنان بیگانه تضعیف مینماید . نمونه این سخن را در حال حاضر نابسامانی های موجود درکشورهای شرقی و مشغول شدن دسته جات گوناگون جوامع آفریقائی وآسیائی به اختلافات وحتی جنگهای داخلی حاصله در اثر تلقینات خاورشناسان و سیاستمداران غربی از نوع اروپائی و آمریکائی‌اش در خاورمیانه شاهدیم که با ایجاد جنگ میان کشورها و یا در داخل کشورها میان طبقات گوناگون کل منابع نفتی ومعدنی این کشورها صرف خرید اسلحه ورونق اقتصاد غرب سرمایه دار میشود و فرمولی مورد عمل این کشورها شده است که ابتدا منافع حاصله ازچپاول مواد خام کشورهای بیچاره شرقی صرف خرید اسلحه ویا ایجاد موسسات اقتصادی به هزینه کشورهای فقیر و به نفع استعمار میشود ودر مواقع لازم همان موسسات ایجاد شده با اسلحه خریداری شده از غرب توسط خودی ها تخریب میگردد تا روزی که این منابع طبیعی موجود است و بازار مصرف شرقی در دست غربی‌ها این فرمول مورد عمل و اجرای غربی‌ها‌ی استعمارگر تکرار میشود. ناگفته نماند که هر نهضتی وهر جنبشی را نمیتوان موجب پیشرفت جامعه محسوب کرد . بخصوص جنبش های ونحله های فکری که فقط برای ایجاد دودستگی و تفریق ملی برای نابودی منافع ملی از خارج از کشور تحمیل یا تقویت میشوند هر نهضتی وجنبشی بایستی در چهارچوب حفظ قدرت جامعه در مقابله با دشمن آن جامعه کوشش کند نه براساس احساسات قومی خاص بر ضد سایر اقوام در گستره ملی در خاتمه.از جمله زحمات سیلوستر دوساسی یکی هم ترجمه کتیبه پهلوی کنده شدهبردیوار طاقی در حوالی طاق بستان درکرمانشاه از شاپور ذوالاکتاف پادشاهساسانی است که متن کتیبه به معرفی شاپور اختصاص یافته است (10).
لوئی ماسینیون: (Louis Massignon )
در 25 ژوئیه 1883 در حومه پاریس متولد گردید و در انتخاب مسیر فعالیت تحصیلی خود مردد بود. ابتدا به مسائل کشورهای مسلمان علاقه پیدا کرد و چون برای اولین بار با پدرش به عثمانی سفر کرد. لذا با کشورهای شرقی آشنا شد و سفرهای دیگری هم به کشورهای اسلامی شرقی نمود و به تدریس زبان وادبیات عربی در کشور مراکش و در شهر فاس در موسسه مطالعات شرق شناسی پرداخت و در قاهره در موسسه فرانسوی باستان شناسی معلم هم شد . پس از جنگ دوم جهانی به فرانسه برگشت ودر نزد سه خاورشناس معروف که یکی هم گولدزیهر بود آموزش دید و کمی بعد از دانشگاه سوربن در پاریس درجه دکتری درادبیات گرفت و بعد از آن در کلژدوفرانس سمت استاد تحقیقات اسلامی را احراز کرد . در ضمن تدریس در کلژدوفرانس به عراق وسوریه وایران هم (چندین بار) مسافرت نمود و ابتدا توجهش به عطار و سپس به سرگذشت و عقاید حسین ابن منصور حلاج جلب شد و کتاب معروفش را در باره حلاج بنام "هیجان روح حلاج" نوشت که موجب شهرت فراوان او در عالم خاورشناسی گردید. در نتیجه علاوه بر عضویت در موسسه مطالعات ایرانی در ُسربن و فرهنگستان علوم فرانسه به عضویت فرهنگستان‌های سوئد، دانمارک ، اسپانیا ، هلند ، بلژیک ، ارمنستان، قاهره، بغداد، دمشق و ایران و عضویت در انجمن سلطنتی آسیائی لندن، انجمن خاورشناسان گوتینگن و انجمن شرقی آمریکائی هم در آمد. از شاگردان مشهور او هنری کربن است ( 11) هانری کربن در مطالعات خاورشناسی خود برخلاف استادش ماسینیون که در تصوف اسلامی از دید اعراب و تسنن معروفیت داشت. هانری کربن در تصوف ایرانی محض با گرایش به تشیع تحقیق نمود و این دو خاورشناس فرانسوی ماسینیون وشاگردش هانری کربن سر آمد خاورشناسان تصوف اسلامی در مکتب تسنن عربی وایرانی شدند و چون هر دو در دانشگاه تهران ودانشکده ادبیات آن دانشگاه تدریس کرده‌اند و استاد شهید مطهری در دانشکده ادبیات تهران نزد هانری کربن تلمذ نمود و از نظریه او تاثیر پذیرفت و دکتر علی شریعتی در پاریس نزد لوئی ماسینیون درس خواند و در آثار خود آن تفکری از تشیع را مد نظر قرار دادکه با تعلیمات اساتد مطهری زاویه پیدا کرد واین دو متفکر ایرانی هر کدام از سوئی پیشگام انقلاب اسلامی سال 1357 در ایران شدند. طبقه روحانی و محصلان حوزه های علمی را مرحوم مطهری به انقلاب جذب نمود و دکتر علی شریعتی در طبقه تحصیل کرده دانشگاهی نفوذ داشت.
متاسفانه هر دو ایناستادان ایرانی پیروزی انقلاب اسلامی را ندیدند یکی بدست گروه فرقان ترورشد ودیگری پیش از پیروزیانقلاب در سال 1356 در لندن بطرز مشکوکی در گذشت. مرحوم لوئی ماسینیون به خاطر توجهی که به احوال حلاج داشت سالها در باره او به تحقیق پرداخت و حاصل کارهایش کتاب ها ورساله های زیادی است که از نظر اهل تحقیق ارزشمند هستند .از جمله این آثار چاپ کتاب (الطواسین) تالیف حلاج با ترجمه وتدوین و تحشیه چاپ 1912 و کتاب "شهادت حلاج" در دوجلد چاپ 1922 و نیز "دیوان حلاج" منتشره در سال 1931 قابل ذکرند .(12). کتابی از او هم در باره سلمان فارسی نوشته شده است که چاپ شده و به فارسی هم ترجمه گردیده است .(13).ومترجم فارسی این کتاب هم شاگردش دکتر علی شریعتی است .
یکی از دانشمندان ایرانی بنام آقای "روشن خیاوی" در باره تعلیمات وتحقیقات لوئی ماسینیون اشاره داری دارد و مینویسد از علمای غربی لوئی ماسینیون فرانسوی در تصوف اسلامی مطالعات وسیعی دارد وآثار متعددی در این زمیته نوشته است و شاید بشود او را بزرگترین حلاج شناس تا زمان حال دانست. این اسلام شناس نظر کسانی را که پیدایش صوفی گری را غیر از اسلام میدانند به وجه معقول و مقنعی انتقاد کرده است. بطوری که ماسینیون میگوید، فقط ذکر این که مثلا ممکن است در آسیای میانه و یا ایران پیروان تصوف اسلامی با فلسفه هندوان آشنا شده باشند، برای اثبات تاثیر نفوذ هندی در تصوف کافی نیست ... وی تصوف را نتیجه سیر تکاملی درون اسلام میداند و میگوید که صوفی گری در خاک اعراب پدید آمده است (14) گفتنی است که این جملات را آقای خیاوی عینا از ترجمه فارسی کتاب اسلام در ایران ای ب پطروفشسکی ترجمه کریم کشاوورز برداشته (15).
در ویکی‌پدیای فارسی در مورد ماسینیون آمده که وی با وجودی که مسیحی کاتولیک بوده ولی در باره اسلام مطالعات وتحقیقات عمیقی کرده و اسلام را با نظر مثبت وخوشبینی به عالم خاور شناسی اروپا معرفی کرده است . در زمان جنگهای استقلال الجزایر از مسلمانان دفاع کرده ودر نتیجه به زندان هم افتاده است . وقتی که دکتر علی شریعتی از روشنفکران دینی ایران در سربن پاریس تحصیل میکرد ماسینیون استاد اوبوده وتاثیر بسزائی در سیر اندیشه دکتر شریعتی داشته است . در سال 1333 که کنگره تجلیل از ابن سینا در همدان تشکیل شد ماسینیون که برای شرکت در کنگره به ایران آمده بود در تهران با اجازه شاه به دیدار دکتر غلامحسین صدیقی از یاران دکتر محمد مصدق که در زندان لشگردو زرهی محبوس بود رفت وبا او دیدار نمود .در مرداد 1386 در مرکز دایرة المعارف بزرگ اسلا می در تهران از او تجلیل بعمل آمد و تعدادی از دانشمندان ایرانی در بزرگداشت او سخنرانی کردند.(16) در دائرة المعارف معاصر قرآن کریم مقاله مفصلی در باره او وهانری کربن توسط دکتر بهمن نامور مطلق درج شده است . همانطور که عرض شد از کتابهای لوئی ماسینیون کتاب سلمان پاک توسط شاگردش دکتر علی شریعتی به فارسی ترجمه وچاپ و شده است وکتاب دیگراو مصائب حلاج توسط دکتر ضیاءالدین دهشیری و کتاب قوس زندگی حلاج وسیله دکتر عبدالغفور روان فر هادی اهل افغانستان به فارسی ترجمه و در تهران منتشرشده اند (17).
هانری ماسه :(Henri Masse)
در تاریخ دوم مارس 1886 در "لونویل" در شرق فرانسه بدنیا آمد در نانسی و پاریس تحصیل کرد و پس از دریافت درجه کارشناسی ادبیات در مدرسه زبانهای شرقی پاریس ودانشکده ادبیات فرانسه وارد شد و همزمان به آموختن زبانهای سانسکریت , عربی , فارسی ,ترکی و باستان شناسی پرداخت .معلم فارسی هانری ماسه میرزا محمد محلاتی پزشگ ایرانی ساکن پاریس و خاورشتاس فرانسوی کلمان هوارت بوده اند . هانری ماسه پس از سالیانی ماموریت در جنگ جهانی اول وتدریس در قاهره والجزایر درسال 1920 درجه دکتری ادبیات از"سوربن دانشکده ادبیات پاریس" را دریافت کرد ودر سال 1927 استاد ادبیات وتاریخ ایران در مدرسه زبانهای شرقی پاریس شد ودرسال 1938 نخست معاون آن مدرسه وچند سال بعد ریاست آنجارا احراز کرد ودرسال 1960 بازنشسته شد. او به عضویت فرهنگستان ایران هم برگزیده شد و پنج بار هم در سالهای 1922و1931 و1934 و1937و1954. بایران مسافرت نمود ودرسال 1342 هم برای تجلیل از خدمات علمی او دانشگاه تهران کتاب مجموعه مقالت تحقیقی خاورشناسی را منتشر وبه او اهدا نمود .این کتاب بمناسبت هفتاد وپنج سالگی تولد ش چاپ شده است ودر آن 8مقاله بزبان فارسی و چهل مقاله بزبانهای اروپائی مندرج است وی در دانشکده ادبیات دانشگاه تهران مدتی تدریس نموده اند از اثار معروف او در باره ایران میتوان از کتابهای زیر نام برد
1- مطالعاتی در باره سعدی چاپ 1919 ترجمه فارسی توسط دکتر غلامحسین یوسفی .
2- ترجمه فرانسوی بهارستان جامی چاپ سال 1925-
3- فردوسی وحماسه ملی ایران چاپ 1935 که توسط آقای روشن ضمیر ترجمه فارسی آن در تهران منتشرگردیده است .
4- عقاید ورسوم ایرانی 1938 که ترجمه به فارسی هم شده است .5- گزیده ادبیات ایران 1950 .
5- ویس ورامین 1959 .6- کتاب تمدن ایران که آنهم به فارسی ترجمه شده است و بسیاری مقالات در دایرة المعارف اسلامی و روزنامه آسیائی و تاریخ ادیان و دنیای مسلمان و مطالعات اسلامی نوشته و بچاپ رسانیده است .(18).
منابع . ماخذ :
1- محمد رستمی: ایران شناسان وادبیات فارسی، پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی، تهران،1390، صص255تا 260.
2- ایرج افشار : راهنمای تحقبقات ایرانی، مرکز بررسی و معرفی فرهنگ ایرانی، تهران 1349، ص60.
3- ادوارد سعید :شرق شناسی , ترجمه دکتر لطفعلی خنجی، موسسه انتشارات امیرکبیر ،1390، صص81.
4- همان ماخذ ص132.
5- همان ماخذ ص188-189. 6- ایران شناسان وادبیات فارسی، ص257-258.
7- محمد محمدی ملایری : فرهنگ ایرانی پیش از اسلام ,انتشارات توس , تهران , نوروز 1374, صص186تا189.
8- ابوالقاسم سحاب :فرهنگ خاورشناسان ، شرکت طبع کتاب ، تهران ،1317، صص360تا312.
9- اسماعیل، چنگیزی ارهانی وسید محمد امیر احمدی طباطبائی ومجید متهاجی: مقاله :سیلوستر دوساسی، مجله( تاریخ نو) شماره8، تابستان 1393.
10- ایران شناسان وادبیات فارسی ,صص261تا264.
11- میرزا آقا خان کرمانی باهتمام علی اصغر حقدار : آئینه سکندری، نشر چشمه، تهران، پائیز 1389، ص 333.
12- ایران شناسان وادبیات فارسی، ص264.264
13- فرهنگ خاورشناسان، ابوالقاسم سحاب، ص333
14- روشن ، خیاوی :حروفیه, تاریخ و عقاید وآراء، نشر گستره، تهران، 1379، صص77-78.
15- ای. ب .پطروفشسکی : اسلام در ایران، ترجمه : کریم کشاورز، انتشارات پیام، تهران، چاپ چهارم،1354، صص334-333. 16- ویکی پدیای فارسی مقاله: لوئی ماسینیون.
17- دائرة المعارف معاصر قرآن : مقاله : از لوئی ماسینیون تا هانری کربن.
18- ایران شناسان وادبیات فارسی ، ص265.
