یکی دیگر از خاورشناسان انگلیسی که مانند ادوارد فیتز جرالد‌ منظومه ادبی ماندگاری‌ بر پایه‌ حماسه ایرانی‌ تالیف کرده "متیو آرنولد"‌ است که منظومه (سهراب و رستم‌) را که اقتباس از شاهنامه اثر جاویدان‌ فردوسی‌ است ‌سروده‌. این منظومه مانند اشعار وچکامه‌های"شکسپیر" و "شیلی" و"بایرون" در زبان انگلیسی جاودانی‌ شده است. متیو آرنولد (Matthew Arnold) در بیست ودوم‌ دسامبر سال 1822 میلادی در شهر "لالهام"(Laleham) انگلستان متولد شد. در سال 1841 تا 1844 م.‌ در "بالیول کالج"(Balliol College) دانشگاه آکسفورد به تحصیل پرداخت و در ضمن تحصیل دو جایزه به خاطر سرودن اشعارش نصیب او گردید. در سال 1845به عضویت علمی دانشکده "اوریل"(Oriel) بر‌گزیده شد. از 1857 تا 1867 استاد کرسی شعر در دانشگاه اکسفورد بود و در سال 1886 بازنشسته شد‌. در سال‌های 1883 و1884و 1886 میلادی برای سخنرانی به ایالات متحده آمریکا سفر کرد‌. او در ضمن مطالعات خود به اشعار حماسی پارسی عشق می‌ورزید‌ و با مطالعه ترجمه خلاصه شاهنامه فردوسی که به کوشش "جیمز اتکینسن" در سال 1810 م. به چاپ رسیده بود چنان به وجد آمد که بی‌درنگ شروع به سرودن منظومه (سهراب ورستم‌) نمود‌. این اثر در سال 1914 به چاپ رسید. از آنجا که وی به مطالعات ایرانی عشق می‌ورزید‌ تحت تاثیر مطالعه کتاب "مذاهب و فلسفه در آسیای مرکزی" تالیف کنت گوبینو‌ فرانسوی‌ سفیر سابق فرانسه در ایران به زمان‌ ناصرالدین شاه قاجار مقاله‌ای در باب"تعزیه خوانی" در ایران نوشته است که در سال 1871 در ایران‌ چاپ شده است. وی در سال 1888 در شهر لیورپول‌ انگلستان در‌گذشت‌.(1). کتاب‌ سهراب و رستم متیو آرنولد‌ که اصلش در 1852 چاپ شده بود‌ با عنوان "رستم و سهراب" و با ترجمه به زبان فارسی‌ منوچهر امیری‌ در شیراز و در سال 1355 چاپ و منتشر شده است (2).مرحوم ایرج افشار‌ نوشته‌اند که‌: ماتیو آرنولد شاعر نامور انگلیسی که داستان رستم وسهراب‌ شاهنامه را از روی ترجمه‌های "اتکینسون" (J.Atkinson‌) و"رابرتسون" (W.T.Robertson‌) به شعر انگلیسی انتشار داد فردی است که در راه مشهور ساختن ادبیات فارسی در میان انگلیسی‌زبانان بسیار موثر واقع شده است‌.(3). شخصیت ماتیو آرنولد از جنبه دیگری در میان انگلیسی‌زبانان‌ معروفیت دارد و آن از لحاظ انتقاد او از فرهنگ آموزش در انگلستان است که کتاب او در این مورد به نام "فرهنگ هرج و مرج" (Culture andanarchy) چاپ گردیده است (4). حسن جوادی طی مقاله‌ای که در "کتاب ادبیات و فلسفه" مورخ خرداد ماه 1384 نوشته و در سایت اینتر‌نتی‌‌ با عنوان"ماتیو آرنولد و ترجمه سهراب ورستم" موجود است در‌باره این شاعر شیفته ادبیات شعری ایران چنین می‌نویسد‌: ماتیو آرنولد فرهنگ شرقی را "فرهنگ نور وزیبائی" می‌نامد و برگردانش از داستان "رستم وسهراب" شاهنامه از همین توجه و علاقه به ادبیات شرقی و خاصه ادبیات فارسی مایه گرفته است‌. آنچه آرنولد را به کار ِسُترگ فردوسی جلب کرد. هنر شاعر بزرگ ایران در باز‌آفرینی عواطف و احساسات‌ انسانی در قلب‌ رویداد‌های تاریخی و افسانه‌ای مردم ایران، در جان بخشیدن به قهرمانان اساطیری‌ و در ترسیم زندگی‌ مردم سرزمین ایران در جلوه‌های گوناگون آن چون جنگ و صلح، سوگ و سرو و عشق وکین است. علاقه آرنولد به شاهنامه و به ویژه به داستان "سهراب و رستم" ناشی از شرحی بود که "سنت بوو" بر ترجمه" ژول‌مول در شاهنامه نوشته بود‌.(5).
چارلز آمبروز استوری(Charles Ambroz Storey): تخصص او در ادبیات پارسی وفهرست‌نویسی ادبیات فارسی‌ است‌. در سال 1888در شهر دورهام (Durham) در انگلستان به دنیا آمد و پس از فراغت از تحصیلات مقدماتی به "ترینیتی کالج" (Trinity Colleg) دانشگاه کمبریج راه یافت و در رشته زبان‌های "یونانی" و "لاتینی" و "زبان‌های شرقی" مشغول تحصیل شد و در1913 فارغ‌التحصیل گردید و در ضمن تحصیل در این دانشگاه‌ مدتی شاگرد "نیکلسن"‌ بوده است‌. از سال 1914 به هندوستان رفت و در دانشکده شهر "علیگره" به نام "کالج شرق‌شناسی‌ انگلیسی- اسلامی" (َAnglo- Mohammadan Oriental College‌) به تدریس زبان عربی مشغول شد و تا سال 1919 میلادی به این کار اشتغال داشت و سپس به انگلستان بر‌گشت و در شهر لندن به سمت معاونت اداره‌ کتابخانه دیوان هند (India Office) بر‌گزیده شد و در سال 1927 میلادی به مدیریت آنجا رسید و در ضمن به تدریس زبان عربی هم‌ مشغول بود‌. در سال 1933 استاد دانشگاه کمبریج گردید و تا سال 1947 که بازنشسته شد تدریس زبان عربی را عهده‌دار بود. این خاور‌شناس‌ نزدیک چهل سال عمر خود را صرف تالیف اثر مهم خود "فهرست تالیفات‌ ادبیات فارسی" نمود و متاسفانه‌ به اتمام آن توفیق نیافت ولی اولین خاور‌شناسی است که تدوین علمی فهرست تالیفات فارسی را پیش گرفت و به قول ایرج افشار این خاور‌شناس به منزله حاجی خلیفه و خان بابا مشار برای ایرانیان است‌. هر جلد این اثر به بخش‌هائی تقسیم شده است. جلداول بخش اول فهرست کتاب‌های "ادبیات و تاریخ و قرآن" را شامل می‌شود و بخش دوم جلد اول فهرست کتاب‌های (سیره‌ها‌) و بخش اول جلد دوم هم به کتاب‌های "ریاضیات، کیهان‌شناسی، نجوم و جغرافیا" اختصاص یافته است‌. این کتاب را نماینده عموم کتاب‌هائی‌ که تقریبا در مدت یک‌ هزار سال‌ به زبان فارسی نوشته شده است‌ نامیده‌اند. فایده آن این است‌ که کسی که بخواهد‌ بداند نسخه‌ای از یک کتاب فارسی‌ در کتابخانه‌های دنیا‌ هست یا نه‌ و آیا چاپ گردیده یا خیر و اگر چاپ شده‌ در کجا چاپ شده‌ او را راهنمائی می‌کند.‌ این کتاب را مکمل‌ تاریخ ادبیات "ادوارد گرانویل براون" دانسته‌اند. دوبخش از این کتاب‌ به فارسی با عنوان "ادبیات فارسی بر مبنای تالیف استوری ترجمه شده است‌". استوری در سال‌های پایانی‌ زندگی، همه دارائی خودرا اعم از خانه و کتابخانه‌ و دست نوشته‌هایش‌ به "انجمن پادشاهی آسیائی" واگذار کرد‌. استوری‌ در 24 اوریل 1967 میلادی در‌گذشت‌. (6).
آقای هوشنگ اتحاد در‌باره استوری نوشته است که‌:‌ چارلز آمبروز‌ استوری (1888-1967) خاور‌شناس انگلیسی، عضو انجمن‌ پادشاهی آسیائی، از خادمان‌ بسیار ارجمند‌ و واقعی‌ ادبیات‌ زبان فارسی‌ است‌. مهمترین‌ خدمت او به زبان فارسی‌ همانا تالیف کتاب مشهور ادبیات فارسی (Persian Literature: A Bio Bibliographical Survey ) است که از 1928 تا 1948 بخش‌های جلد اول و یک بخش از جلد دوم آن منتشر شده‌ که جلد اول خود در دو جزء و نزدیک به هزار وپانصد صفحه است. تردید نباید داشت که تاریخ ادبی‌ ایران تالیف ادوارد براون‌ بدون کتابی که استوری‌ تدوین کرد اثر ناقصی بود‌. افسوس که استوری بنا بر علت مزاج‌، دنباله کار خودرا رها ساخت. از او مقالات‌ مختلفی در مجلات شرق‌شناسی‌ انگلیسی به چاپ رسیده و نیز چند مقاله‌ به فارسی از او در مجله روزگار نو‌ انتشار یافته است‌. استوری از اعضاء انجمن پادشاهی آسیائی بود‌ و چندان به آنجا دلبستگی داشت که تمام ثروتش را - شامل خانه مسکونی و کتابخانه نفیس و با ارزش او - که بیست هزار لیره تخمین زده شده است به آن انجمن وقف کر‌د. مهمترین‌ قسمت ًتَرکه‌اش‌ اوراق چاپ نشده ادبیات فارسی است که نشر آن طبق وصیتش به عهده "مردیت اونس"‌ کتابدار ایران‌شناس و فاضل موزه بریتانیا‌ واگذار شد. پس از فوت مردیت اونس در سال 1999 ادامه کار بر عهده"بلوا" (ّ F.de Blois) گذاشته شد و چند جزوه از آن نشر یافت‌. (7).
در اینجا لازم است که اشاره کوتاهی در حد ذکر نام و تالیف‌ تنی چند از فهرست‌نویسان کتب بجز استوری در زبان فارسی و عربی‌ از ایرانی وانیرانی داشته باشم و بگذرم‌.‌ بی‌شک‌ نخستین‌ فرد در این زمینه‌ کتاب گرانقد‌ر "فهرست‌ ابن ندیم" (377ق‌) است که به فارسی هم‌ ترجمه شده است و بعد مرحوم شیخ آقا بزرگ تهرانی مولف "‌اّذریعه الی تصانیف الشیعه" و علامه امینی مولف کتاب "الغدیر" و محمد علی مدرس تبریزی‌ نویسنده فهرست‌نامه "ریحانة‌الادب" و محمد تقی دانش‌پژوه‌ صاحب‌ فهرست بسیاری از کتابخانه‌های ایران و ایرج افشار‌ مولف"فهرست مقالات فارسی" وخان بابا مشار‌ مولف"فهرست کتب چاپی فارسی" و کتاب "مولفین کتب چاپی فارسی و عربی‌" وکتاب "فهرست کتب چاپی وعربی ایرانی" دکتر پرویز اذکائی مولف‌ کتاب مهم "فهرست ماقبل‌الفهرست" که دو جلد آن‌ چاپ کرده است ولی از چاپ مجلدات دیگری اگر داشته خبر ندارم‌ فهرستی که مرحوم احمد منزوی چاپ کرده و تا جلد پنجم آن را دیده‌ام‌ و یوسف‌الیان سرکیس‌ مولف کتاب "معجم المطبوعات‌العربیه"‌  وحاجی خلیفه (‌1067 ه ق‌) مولف کتاب "کشف‌الظنون‌ عن اسامی الکتب والفنون" و از خاورشناسان غربی دخویه، فلوگل، هرمان اته، رزن،‌ و بروکلما‌ن‌ و غیره‌ که شرح حال کوتاه بعضی از این خاورشناسا‌ن در همین سلسله مقالات آمده است‌.
در دانشنامه ایرانیکا (Iranica‌‌‌( ضمن شرح حال و آثار استوری‌ مقایسه‌ای‌ میان تالیف استوری و فهرست برکلمان‌ در‌باره فهرست کتب عربی‌ به عمل آمده و گفته شده که استوری قصد داشته که تالیفی مانند‌ تالیف برکلمان‌ به وجود آورد ولی چند تفاوت‌ بین دو فهرست وجود دارد. یکی از آنها و مهمتر این است که در فهرست بروکلمان‌ کتب از جنبه تاریخی‌ طبقه‌بندی شده‌اند‌ ولی در فهرست استوری کتاب‌ها براساس موضوعی‌ طبقه‌بندی شده و تفاوت دوم این است که مرحوم استوری در ضمن بیان‌ اسامی کتب و موضوع آن‌ زندگی‌نامه مولفان و نویسندگان راهم آورده است‌. ولی افسوس که او در اواخر زندگی به علت‌ سالمندی و بیماری‌ دنباله کار را‌ رها کرده و اتمام آنرا به مردیت‌ اونس‌ واگذار کرد‌. (8).
نگاهی به آثار استوری‌:
1- یاداشت‌های کوتاه واژگان نویسی (Lexicographical Jerrings) چاپ 1922.
2- ادبیات فارسی، چاپ 1927- 1971Persian Literature : A bio Bibliographical Survey)) این کتاب با عنوان و مشخصات‌ زیر به فارسی ترجمه و چاپ شده است‌. "ادبیات فارسی‌ بر مبنای تألیف استوری، ترجمه (روسی‌) از یو.ا. برگل، مترجمان‌:یحیی آرین پور، سیروس ایزدی و کریم کشاورز، تحریر: احمد منزوی، تهران مؤسسه مطالعات و تحقیقات فرهنگی،1362 دو جلد و تذکره شعراءترجمه تقی بینش، مجله دانشکده ادبیات‌ مشهد‌. ش 3. 1364و 88-109و 241-254 و 323-336و ش 7.1350. 232-247 و 680-705 و "فهرست‌نامه در‌باره نظامی" مجله روز‌گار نو‌.ج1.ش .1ص30-35 و "کتاب‌های فارسی و ریاضی" ترجمه تقی بینش، نسخه‌های خطی.4.ص13-51 و "کتاب‌های علمی فارسی" ریاضیات‌. سخن علمی 6. ص207و 267 و170.
3- آغاز چاپ فارسی در هند‌ چاپ 1933.
4- فهرست نسخه‌های خطی عربی در کتابخانه دیوان هند (با همکاری‌) چاپ 1930.
 5- یک باز‌نامه و یک فراز نامه‌. چاپ 1960 و طبق مقاله آقای مجدالدین کیوانی در سایت "کتاب‌داری و اطلاع‌رسانی"‌ بعضی از مجلدات‌ فهرست استوری به شرح آتی منتشر شده است (9).
6- بخش دوم از مجلد دوم "فهرست کتب پزشکی" و بخش سوم از مجلد دوم کتب "دائرةالمعارف‌" در سال 1977.
7- بخش بخش اول از مجلد سوم "فهرست کتاب‌های فرهنگ‌ها و غیره" در سال 1984‌.
‌8- بخش دوم از مجلد سوم"فهرست کتا‌ب‌های علم بلاغت و غیره" در سال 1990 منتشر گردیده است‌.
منبع وماخذ‌:
محمد علی رستمی‌: ایران شناسان وادبیات فارسی‌ صص191-192 چاپ تهران 1390 از انتشارات پژوهشگاه علوم انسانی ومطالعات فرهنگی‌.
2- گروه مؤلفان ومترجمان‌: فرهنگ خاورشناسان‌ ج اول‌ ص61-62 چاپ تهران 1376 از انتشارات پژوهشگاه علوم انسانی ومطالعات فرهنگی‌.
3- ایرج افشار‌: راهنمای تحقیقات ایرانی، ص41. چپ تهران 1349 از انتشارات مرکز بررسی و معرفی فرهنگ ایران‌.
4- دانشنامه‌ ویکی‌پدیا (فارسی‌): مقاله "‌ماتیو آرنولد"‌.
‌5- ‌حسن جوادی: مقاله "ماتیو آرنولد" سایت پرتا‌بل جامع علوم انسانی‌ به نقل از ماهنامه "کتاب ماه" (ادبیات و فلسفه‌) خرداد 1384.
‌6-‌ ماخذ شماره 1 صص212-213.
‌7- هوشنگ اتحاد‌: پژوهشگران معاصر ایران، جلد 10 صص314-315‌ چاپ تهران 1385. از انتشارات‌ فرهنگ معاصر‌.
8- دانشنامه ایرانیکا (Iranica‌) مقاله‌ چارلز امبروز استوری‌.
9- مجدالدین کیوانی (دانا)‌:مقاله "چارلز امبرور استوری" سایت علوم کتاب‌داری و اطلاع‌رسانی‌.