خاور‌شناس عبدالنعیم محمد، حسنین (Abdan-Naim MohammadU Hasanin ) در سال 1944در شهر "اسبوط" مصر به دنیا آمد و پس از تحصیلات ابتدائی‌ و متوسطه‌ وارد دانشگاه قاهره شد و لیسانس زبان فارسی گرفت. در سال 1948 برای ادامه تحصیل به لندن رفت و مدت دو سال در مدرسه زبان‌های شرقی‌ و آفریقائی لندن در‌س خواند و سپس‌ عازم ایران شد و به عنوان دانشجوی دکتری زبان‌ و ادبیات فارسی‌ در دانشگاه تهران پذیرفته شد‌. در ایران از محضر استادانی‌ چون سعید نفیسی، عبدالعظیم قریب، محمد تقی بهار، محمد قزوینی، احمد بهمنیار، خطیبی و مقدم‌ سود جست و‌ پایان نامه دکتری خود را در رشته زبان و ادبیات فارسی به راهنمائی آنان گردآوری نمود، بعد به مصر باز‌گشت و پس از تکمیل پایان نامه‌اش زیر نظر "ابراهیم ابن‌الشورابی"‌ به اخذ درجه دکتری زبان و ادبیات فارسی از دانشگاه "عین الشمس" نائل آمد‌. که او بعدا استاد دانشگاه‌ قاهره و استاد دانشگاه "عین‌الشمس" و رئیس دانشکده ادبیات آن دانشکده هم شده است. در نگاره هزاره فردوسی در مشهد و همایش استادان ایرانی، مصری، فرانسوی، انگلیسی و آمریکائی‌ که به مناسبت افتتاح ساختمان جدید‌ دانشکده فقه در نجف بر‌پا شده بود‌ شرکت کرد‌. این خاور‌شناس اهل مصر نزدیک به چهل کتاب تالیف و تصحیح کرده‌ و مقاله‌های زیادی نوشته و به چاپ رسانیده است‌.(1)
 
آنچه از آثار ایران‌شناسی‌ حسنین‌ باید ذکر نمود‌:
1- فن‌المثنوی، چاپ تهران 1951 از انتشارات کتابخانه دانش‌.
2- آموزگار فارسی با همکاری صادق نشا‌ت و فواد‌الصیاد جلد 1و2 چاپ 2952-1953.
3- کلیله و دمنه در زبان فارسی و عربی، چاپ 1953 از انتشارات آموزش وپرورش‌.
4- نظامی ال‌گنجوی شاعر‌الفضیله‌ چاپ مصر 1954 پایان‌نامه دکتری ناشر متبة الخانجی‌.
5- سلاجقه ایران والعراق، القاهره، چاپ 1959 از انتشارات مکتبة النهضتة المصریة‌.
6- ایران، ماضی‌ها و حاضر‌ها‌ از تالیفات دونالد ویلبر نیوتون‌ ترجمه به عربی‌، چاپ 1971 القاهره دار‌الرائد العربی‌.
7- اوزان‌الشعر‌الفارسی‌ تالیف دکتر پرویز ناتل خانلری، ترجمه به عربی‌ چاپ قرهره 1978 از نشریات مکتبة‌الانجلو المصریة.
8- جمال‌الدین اسد‌آبادی‌ با همکاری صادق نشات چاپ.
‌9- دراسات فی‌النثر الفارسی و تطوره‌.
‌10- راحة‌الصدور از نجم‌الدین ابو‌بکر محمد (تصحیح).
11- مخزن‌الاسرار تالیف نظامی گنجوی (ترجمه به زبان عربی‌).
12- قصه لیلی ومجنون، نظامی گنجوی، (ترجمه به زبان عربی‌).
13- قواعد‌اللغة الفارسیه.
‌14-‌ قاموس‌الفارسیه- فارسی و عربی، چاپ 1982 دارالکتب المصری‌.
15-‌ ایران فی‌الظل‌الاسلام‌ فی‌العصور السنیة و الشیعیة چاپ 1989 قم‌.
‌16- طریقه یا فن مثنوی‌ چاپ 1329 تهران‌ مجله دانش ش15 صص151-152.
‌17-‌ مشاهیر شرق-کتمان‌العرب، مصاحبه با کیهان فرهنگی، چاپ تهران 1372 مجله کیهان فرهنگی‌ ش91 ضض14-17.

‌دکتر حسینعلی محفوظ (1926 -2009) پژوهشگر‌ و ایران‌شناس عراقی، صاحب تالیفات‌ متعددی در رشته ادبیات فارسی‌ و عربی و نخستین‌ غیر ایرانی است‌ که موفق به در‌یافت‌ مدرک دکترای ادبیات فارسی‌ از دانشگاه تهران شده است.
محفوظ درسال 1926 میلادی در بغداد به دنیا آمد‌ و در کودکی پدر خودرا از دست داد‌. او تحصیلات ابتدائی خود را در حالی در مدارس کاظمیه‌ و بغداد به پایان رسانید که تحت سرپرستی‌ عمویش محمد محفوظ قرار داشت‌. او مدرک کارشناسی‌ خود را در رشته ادبیات‌ عربی در سال 1948 در دار‌المعلمین‌ العایه دریافت نمود و در سال 1950به دعوت دانشگاه تهران‌ برای اخذ مدرک دکتری‌ در رشته زبان و ادبیات فارسی وارد این دانشگاه شد. محفوظ در 1952 به عضویت‌ فرهنگستان و زبان و ادب فارسی‌ در آمد و در سال 1957از رساله دکتری خود با عنوان المتنبی و سعدی دفاع کرد‌. ایشان در سال 1961تا 1963در دانشگاه سن‌پیترز‌بورگ به تدریس ادبیات عرب پرداخت و در سال 1969 بخش پژوهش‌های‌ شرقی را در دانشگاه‌ بغداد پایه‌گذاری کرد و تا سال 1973 ریاست آنرا بر عهده داشت‌. وی تا پایان عمر خود به تحقیق در حوزه‌ تاریخ، ادبیات عرب، ادبیات فارسی‌ و غیره ادامه داد‌ و سر‌انجام‌ در سال 2009 در‌گذشت‌.‌ محفوظ در سال 1957 از رساله دکتری خود‌ با عنوان المتنبی و سعدی‌ دفاع کرد که بعدا به چاپ رسید‌. استاد راهنمای او بدیع‌الزمان فروزان‌فر‌ بود‌. محفوظ در این اثر مدعی است که سعدی‌ بسیاری از مطالب المتنی شاعر عراقی قرن چهارم هجری را از حفظ داشته و از او اثر پذیرفته است که این نظریه مورد تائید دکتر غلامحسین ‌یوسفی قرار گرفت. در مقابل‌ علی دشتی‌ و مهدی محقق‌ این نظریه را رد کردند‌. ‌

یکی از آثار برجسته دکتر محفوظ‌ که از نظر ایران‌شناسی‌ معروف است تصحیح و تحشیه رساله "برتری زبان فارسی بر دیگر زبان‌ها‌ بجز زبان عربی" (‌مزیة‌اللسان الفارسی‌ علی سائرالالسنة ما خلا العربیة) تالیف ابن‌کمال پاشا  است که توسط انجمن ایرانویج به ردیف نشریه شماره 17در سال 1332 خورشیدی در تهران چاپ شده است. (2). مرحوم دکتر محفوظ در زمانی که در دانشگاه تهران تحصیل می‌کرده‌ در نوشته‌های دو تن از دانشمندان ایرانی‌ بسیار زحمت کشیده‌ و دلبستگی‌ کامل‌ داشته است. یکی از دانشمندان مرحوم‌ علامه محمد قزوینی‌ و شخص دیگر شادروان احمد کسروی‌ بوده است. خود دکتر محفوظ در این خصوص چنین نوشته است "در عرض دوسالی که در تهران‌ اوقات خویش را صرف مطالعه و آموختن زبان شیرین پارسی می‌کردم، از روی دلبستگی تمام‌ و عشق فراوانی که مرا به تاریخ‌ و ادبیات و لغت است‌ آثار مصحح‌ علامه محمد قزوینی‌ و برخی از کتب کسروی‌ وگروهی دیگر‌ از دانشمندان زمانه را‌ مطالعه نمودم.‌ هنگام مطالعه نوشته‌های کسروی‌ با نهایت دقت‌ واژه‌هائی را که وی به کار برده‌ یا گذارده است‌ یاد‌داشت و با آنچه خود او در بعضی رساله‌های خویش گرد‌آورده مقایسه‌ کردم و آن را‌ کلید زبان کسروی نام نهادم"(3). آقای حسین سمیعی‌ رئیس انجمن ادبی فرهنگستان‌ زبان فارسی‌ در ضمن مقدمه‌ای که بر کتاب "برتری زبان پارسی بر زبان‌های دیگر بجز عربی" تصحیح‌ دکتر محفوظ نوشته از دکتر حسینعلی محفوظ‌ چنین یاد کرده است "دانشور جوان و سخن‌سنج عراقی آقای حسین علی محفوظ‌ که دوره ادبیات‌ فارسی را در دانشگاه تهران‌ تکمیل نموده و به سبب شایستگی‌ خود اخیرا به عضویت‌ افتخاری‌ انجمن ادبی‌ فرهنگستان نیز انتخاب شده‌ است، بمناسبت علاقه‌ مفرطی که‌ به زبان فارسی دارد، در‌باره‌ مزایای‌ زبان و برتری ادبیات پارسی مطالعات عمیقه نموده‌ و مخصوصا در تتبع‌ وکنجکاوی‌ دقیقی که در رساله (مزیة‌اللسان‌الفارسی‌) تالیف کمال‌ پاشازاده- متوفای سال 940 هجری - که از دانشمندان‌ ترکیه بشمار می‌رفته، با اقتباس‌ و استناد‌ از منابع کثیره‌ به عمل آورده‌ و هم چنین‌ در سخنرانی‌ها‌ و تحقیقات فاضلانه‌ای‌ که نسبت‌ به همین موضوع‌ در بعضی از جلسات‌ عمومی انجمن ادبی‌ فرهنگستان‌ ایراد نموده است الحق‌ کمال فضل و هوشمندی را ظاهر ساخته و توجه‌ شایان‌ اعضاء‌ ارجمند و گرامی انجمن ادبی فرهنگستان را به لیاقت‌ و استعداد‌ و دقت فکر‌ خود معطوف داشته است‌. علاقه‌ و اشتیاق‌‌ کاملی که از این جوان فاضل و هوشمند‌ نسبت به زبان و ادبیات فارسی‌ در موارد عدیده‌ مشهود افتاد‌ مورد تمجید‌ و قدر‌دانی کامل‌ انجمن ادبی فرهنگستان‌ ایران است‌. حسین سمیعی 26شهریور 1332(4).

در سایت‌ گنجینه معارف گفتاری در‌باره این خاورشناس عراقی‌ آمده که زبده‌ای از آنرا به عرض خوانند‌گان گرامی‌ می‌رسانم. عنوان مقاله " دکتر حسینعلی محفوظ‌ اندیشمندی فرزانه"‌ ثبت شده و نوشته است‌: دکتر حسینعلی محفوظ در سال 1344 قمری معادل 1926 م. در شهر کاظمین‌ در خانواده‌ای روحانی چشم به جهان گشود و در مدارس کاظمیه و بغداد به تحصیل پرداخت. در سال 1948لیسانس خود را در زبان عربی از دانشگاه بغداد دریافت نمود و در سال 1953در رشته ادبیات شرقی (ادبیات تطبیقی‌) به اخذ درجه فوق لیسانس‌ موفق گردید و در سال 1955 در همین رشته‌ فارغ‌التحصیل‌ از دانشگاه تهران شد‌ و از سال 1956 به عنوان استاد در دانشگاه بغداد کارش را آغاز کرد‌. از 1956 تا 1959استاد دانشسرای عالی بغداد و کارشناس زبان عربی‌ در وزارت آموزش عالی‌ عراق‌ بوده است. وی از سال 1961تا 1963 زبان و ادبیات عرب‌ را در دانشکده شرقی‌ دانشگاه پیترزبورگ تدریس نمود‌ و عنوان استاد خاورشناسان را دریافت نمود و لوح تقدیری هم از گروه زبان عربی دریافت نمود‌. ایشان پس از برگشت به بغداد درسال 1969گروه ادبیات شرقی را در دانشگاه بغداد پایه‌گذاری کرد و تا سال 1973 خود ریاست آن را به عهده داشت‌. وی در فاصله سال‌های 1965 تا 1967 کتاب "دانشنامه عتبات مقدسه" را در 7 جلد انتشار داد. وی کار آکادمیک خود را از از 1952 آغاز کرد. در سال 1952 به عضویت‌ انجمن ادبی فرهنگستان‌ در ایران و درسال 1956 به عضویت در مجمع زبان عربی در قاهره و در سال 1976به عضویت مجمع علمی هندی‌ در علیگره‌ بر‌گزیده شد‌. این دانشمند جامع‌ عراقی یک بار هم در سال 1384‌ به ایران آمد و از بنیاد پژوهش‌های اسلامی آستان قدس رضوی بازدید نمود‌ و در نشست گروه دایره‌المعارف شرکت نمود‌ (5). ایشان قبلا هم چندین بار‌ به ایران آمده و دو سال هم در دانشگاه تهران نزد استادان ایرانی‌ دوره دکتری زبان و ادبیات فارسی را ‌تحصیل نموده‌ و سخنرانی‌هائی در موضوعات ادبی وفرهنگی ایراد کرده بود‌.

آقای عبدالحسین طالعی‌ طی مقاله‌ای با عنوان (نگاهی‌ به زندگی پربار‌ استاد دکتر حسینعلی محفوظ نوشته‌اند که ایشان زبان و ادبیات فارسی را در ایران از استاد ابراهیم پور‌داود و زبان پهلوی را از دکتر صادق کیا‌ و زبان اوستائی را از دکتر محمد مقدم‌ و زبان سانسکریت را پروفسور کنعا را‌جا‌ فرا گرفته بودند و دوستان واستادان دیگری در موقع اقامت در ایران‌ داشتند که مرحوم بدیع‌الزمان فروزانفر‌ استاد راهنمای او در تهیه پایان نامه دکتری در زبان و ادبیات فارسی‌ و استاد سید محمد مشکوة که از دوستان او بوده و زمانی که از بغداد عازم تهران بوده مرحوم شیخ آقا بزرگ تهرانی‌ صاحب کتاب سترگ‌الذریعة ایشان را به سید محمد مشکوة استاد دانشگاه تهران‌ معرفی کرده بود. ایشان در سال 1952 به عضو‌یت‌ فرهنگستان‌ زبان فارسی و درسال 1954 به عضویت جمعیت سلطنتی آسیائی لندن‌ در آمده بودند‌ و به علاوه در مجمع‌اللغة العربیة قاهره درسال 1954 و مجمع‌اللغة العربی دمشق 1993 و مجمع‌العلمی‌ علیگره هند در سال 1976 هم عضویت داشته است (6).

‌فهرست کوتاهی از آثار معروف دکتر حسینعلی محفوظ :
1- المتنبی و سعدی‌.
 2- دیوان ابن‌سینا‌.
3- حمزة‌بن منحسن‌الاصفهانی، سیرته و آثاره‌.
4- اثر‌اللغةالعربیة فی‌اللغة التاجیکیة.
5- قواعد الفارسیة.
6- اثر‌الغة‌العربیة فی‌اللغة الفارسیه‌.
7- مزیة‌اللسان‌الفارسی علی سائر‌الالسنة ما خلا العربیة، تالیف ابن کمال پاشا‌ به تصحیح و تحشیه‌ حسینعلی محفوظ، چاپ تهران 1322 از انتشارات‌ انجمن ایرانویج.
8- کلید زبان کسروی‌.
9- دانشنامه عتبات مقدسه 7 جلد چاپ 1965تا 1967.

---

منابع وماخذ:
1- گروه مؤالفان و مترجمان‌: فرهنگ خاورشناسان، جلد 3 ص607 چاپ1386 و محمد رستمی‌: ایران‌شناسان و ادبیات فارسی‌ ص636 چاپ تهران1390. هردو از انتشارات‌ پژوهشگاه علوم انسانی‌ و مطالعات فرهنگی‌.
2- ویکی‌پدیا دانشنامه آزاد‌: مقاله حسینعلی محفوظ‌.
3- هو‌شنگ اتحاد‌: پژوهشگرام معاصر ایران، جلد 4 ص36 به نقل از حسینعلی محفوظ‌ چاپ تهران 1332 ص229.
4- حسینعلی محفوظ‌: رساله برتری زبان فارسی بر دیگر زبان‌ها بجز عربی از ابن کمال پاشا، تصحیح وتحشیه، مقدمه‌ چاپ 1332 تهران از انتشارات‌ انجمن ایرانویج‌.
5-‌ موسی دانش: مقاله"دکترحسینعلی محفوظ‌ اندیشمندی فرزانه" سایت حوزه، گنجینه‌ معارف‌.
6- عبدالحسین طالعی‌ از دانشگاه قم‌:"نگاهی بر زندگی‌ پر‌مایه‌ استاد دکتر حسینعلی محفوظ" سایت "ثقاین" 4 فروردین 1396 بر‌گرفته از مجله سفینه ش21 صص171تا190 زمستان 1387.