شرق شناسی- 2-82
آندراس  فردریش کارل (Andreas  Friedrich Carl) 1846- 1930 متخصص زبان‌شناسی باستانی است. این خاورشناس  در 14 آوریل 1846 در جاکارتا چشم به جهان گشود. پنجاه سال تمام  درباره زبان‌های باستانی  ایران پژوهش نمود و به ویژه  تحقیقات خود را درباره زبان فارسی میانه متمرکز کرد، از جمله در گویش‌های ایرانی مانند  افغانی و کردی و آسی تخصص یافت. از طرفی تحقیقاتش درباره تاریخ الفبای  اوستا و خواندن  متون تورفانی  معروف است و دیگر از مطالعات عمیق او  درباره اسامی شهرهای ایران و خصوصیات آنها به خصوص درباره شهرهای آذربایجان  بسیار قابل توجه است. وی در برلین و ارلانگن تدریس می‌کرد و از 1887 با همسرش لو آند رآس سالومه  که او هم شرق‌شناس بود همکاری داشت. از 1903 استاد شرق‌شناسی و زبان‌شناسی دانشگاه گوتینگن گردید. وی قبلا در سال 1875 میلادی همراه هیاتی‌ برای رصد زهره به ایران آمده بود و تا 1882 در ایران اقامت داشت. او در تاریخ 4 اکتبر 1930 در شهر گوتینگن آلمان در گذشت، وی تبعه آلمان بود (1).
هوشنگ اتحاد ضمن شرح حال احمد کسروی  دانشمند گرانقدر ایرانی مطالبی هم درباره آندرآس ‌آورده که بجا است در این جا آورده شود. ایشان نوشته‌اند که آندرآس خاورشناس، ایران‌شناس و پژوهشگر آلمانی است و از قول احسان یارشاطر نقل قول کرده است: اندراس از پزوهشگران یگانه نسل خود بود،  از 1903 تا 1930 که درگذشت  مقام استادی زبان‌های ایرانی را در دانشگاه گوتینگن داشت. در همین سال‌ها بود که نسخی از آثار پهلوی، پارتی، سغدی و اویغوری تورفان، که هیاتی آلمانی‌ در آسیای مرکزی کشف کرده بود، در اختیار وی قرار گرفت و او بود که قدم‌های اساسی‌ و اولیه را در کشف رمز این آثار  برداشت. وی احاطه‌ای نادر بر تعداد زیادی از زبان‌ها داشت، نه تنها همه زبان‌های ایرانی، بلکه از اوستائی تا فارسی روزمره کنونی و لهجه‌های رایج ایرانی را نیز نیک می‌دانست، بعلاوه در عربی، ترکی، سُریانی، آرامی، عبری، سانسکریت و ارمنی نیز دست داشت، و به قوت این احاطه بود که از عهده حل معمای اوراق تورفان برآمد. زبان سغدی را در این آثار، نخست او شناخت و هویت آن را معلوم کرد.
در سال 1902 آرتور کریستن سن سفری به برلین نمود و در سمینار زبان‌های شرقی با آندره‌اس آشنا شد. این آشنائی به دوستی و رفاقتی پایدار کشید که تا درگذشت آندرآس دوام داشت. آندرآس بدون تردید یکی از مطلع‌ترین و برجسته‌ترین ایران‌شناسان ایام خود بود. وی بر اثر سال‌ها اقامت در ایران، فارسی را به خوبی صحبت می‌کرد و با همه طبقات از درباری گرفته تا مردم عوام آشنائی نزدیک داشت و مواد و مطالب بسیاری درباره لهجه‌های ایرانی و مسائل مربوط به مردم‌شناسی‌‌ و فرهنگ عامه مردم ایران جمع‌آوری کرده بود؛ اما به سختی قلم بر روی کاغذ می‌آورد، کلاس درس مرتبی هم نداشت و اگر کسی می‌خواست از خرمن  دانش وسیع او خوشه‌ای بیندوزد می‌باید شخصاً مصاحبت او را می‌جویید و در این گونه موارد دَرِ منزل او بر روی دانشجویان و پژوهشگران باز بود. آرتور کریستن‌سن‌ همواره با قدردانی و سپاس از ساعات گرانبهائی‌ که در حضور آندرآس‌ گذرانده بود یاد می‌کرد. از لحاظ سلیقه، این دو ایران‌شناس‌ در دو جهت مخالف  قرار داشتند. آندرآس در ابراز عقاید خود درباره مهمات زبان‌ها  و لهجه‌های ایرانی‌ بی‌باک و قاطع بود، آنچه استنباط می‌کرد را به عنوان حقیقتی مسلم ارائه می‌داد؛ حال آنکه  کریستن‌سن  با روش خاص احتیاط‌آمیز و محافظه‌کار خود‌ برای قبول‌ آن نظریات به دنبال دلائل علمی می‌گشت و آن قدر می‌کوشید تا سرانجام موفق می‌شد برای نظریاتی که آندرآس ابراز داشته بود دلائل متقن و کافی بیابد. آندر آس مردی ادیب وشعرشناس نیز  بود. علاقه او به ادبیات و آمیزش او با نویسندگان‌ و شاعران‌ موجب آشنائی او  با سالومه (Lou salome) دختر یکی از ژنرال‌های روسی و از زنان مشهور عصر خود گردید. لو سالومه آثار متعدد از خود به یادگار گذاشته است. او با برخی از مشاهیر زمان خود، از جمله نیچه، ریلکه‌ و فروید دوستی و مصاحبت داشت و پس از آشنائی با فروید به روانکاوی گرویده بود. آشنائی آندرآس با لو سالومه  آخر به زناشوئی انجامید. همسر آندراس  چندین سال پس از وفات شوهرش زنده ماند. آندرآس به نوشتن  کتاب و مقاله  چندان علاقه‌ای نداشت. بدان خرسند بود که کشف‌ها و یافته‌های خود را با شاگردان و همکارانش درمیان بگذارد و غالباً در آثار همکاران و شاگردان اوست که با کشفیات او و اهمیت راهنمائی‌هایش می‌توان آشنا شد. از مقام علمی شاگردان او - از جمله (K Barr) استاد زبان‌های ایرانی در دانشگاه کپنهاگ‌ و رئیس جامعه خاورشناسان؛ لنتز (M Lentz) استاد زبان‌های ایرانی در دانشگاه هامبورگ؛ تیمه (P Thieme) استاد زبان سانسکریت در دانشگاه گوتینگن و هنینگ (W B Henning) رئیس  شعبه خاورنزدیک و میانه دانشکده مطالعات شرقی و آفریقائی دانشگاه لندن و بعدها استاد زبان‌های ایرانی در دانشگاه برکلی - به آسانی می‌توان دریافت که استادی توانا بوده است. آندراس  بیش از همه کس در حیات علمی هنینگ  موثر واقع شد‌ و هنینگ همیشه یاد آن استاد را با مهر و احترام در خاطر داشت. آندر‌اس روز خواب و شب زنده‌دار بود و بیشتر مطالعات خود را در دل شب‌ها انجام می‌داد و نظر به همین عادت جلسات درس و بحث را غالباً در خانه خود که دور از مرکز شهر و در محل مصفائی بود تشکیل می‌داد. جلسات سمینار از ساعت نه شب آغاز می‌شد‌ و تا پس از نیمه‌شب  ادامه می‌یافت (2).
 
نگاهی مجمل به آثار ایران‌شناسی  آندرآس:
1- مینوی خرد و بخشی کهن از بند هش تصحیح. (The Book of Mainyo-i-Kharad,also an Old Fragment of Bundehesh) چاپ 1882.
2- تندیس‌ها و سنگ نبشته‌های تخت جمشید.
3- پیدایش الفبای اوستائی و منشا ارزش آوائی آن، چاپ لیدن 1903.
4- بابی‌ها در ایران و آموزه‌های آنها (Die Babis  in Persien , Thre Geschichte und Lehre  ) چاپ لایپزیک 1896.
5- چند سؤال درباره تاریخ ایران باستان. چاپ 1903.
6- سومین گاتهای زردشت (یسنا 30) چاپ 1909.
7- گاهان زردشت (ترجمه و تفسیر) "Die Gathas des Zarathustra" چاپ لایپزیک 1909
8- قطعه‌هائی از ترجمه پهلوی مزامیر دوره ساسانیان. چاپ برلین 1910.
9- دو مقاله درباره زبان سُغدی (از ویلهلم  تومسن ) چاپ برلین 1910.
10- چهارمین گاتاهای زردشتی (یسنا 31) چاپ 1911. ترجمه با همکاری .
11- اولین، دومین و پنجمین گاتاهای زردشتی (ترجمه با همکاری ) چاپ 1931.
12- چهار مورد از ریشه‌شناسی زبان فارسی  چاپ 1916.
13-  توضیح پیرامون کتیبه‌های  آرامی تکسیلا چاپ برلین 1932.
14- متون ایرانی میانه مانوی از ترکستان چین (با همکاری) چاپ برلین 1932.
15-  قطعه‌هائی از ترجمه پهلوی مزامیر (با همکاری) چاپ برلین 1933.
16-  یادداشت‌هایی درباره گویش‌های محلی ایران چاپ برلین 1939.
17- آ‌فرین َارد  آَفَرَوش (Afrin Ardafravash) .
18- شش ماه در ایران (Six Months in Persia) بدون تاریخ چاپ .
 19- یادنامه هفتادمین سال تولد آندرآس . چاپ 14آوریل 1916.
 
منابع و ماخذ
1- گروه مؤلفان و مترجمان: فرهنگ خاورشناسان ج اول ص 132 . چاپ تهران 1376 از انتشارات پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی.
2- هوشنگ اتحاد: پژوهشگران معاصر ایران جلد 4 صص 191- 192 چاپ تهران1378 از انتشارات فرهنگ معاصر.