در بحث شرق‌شناسی‌ غربیان،‌ خاور‌شناسان‌ دانمارکی‌ در زمینه مطالعات وتحقیقات ایران باستان به بی‌طرفی و رعایت‌ موازین علمی‌ بدون توجه به مقاصد پنهانی‌ سیاسی‌ شناخته می‌شوند در هفته‌های گذشته در باره خاورشناسانی بنام‌های"کریستن سن" و"کای بار" مباحثی به سمع خوانندگان‌ گرامی رساندم‌ و در این هفته باز هم یکی از افراد برجسته‌ خاورشناسی دانمارکی را‌ به حضورتان معرفی می‌نمایم. ایشان "پروفسور آسموسن"‌ ادامه دهنده راه "کریستن سن" و‌"کای‌بار" می‌باشد‌.

آسموسن،یس‌پیتر (Yespeter Asussen  )‌
متولد دوم نوامبر1928 در شهری به نام "آبن‌را"(َAbenraa‌) در جنوب ژوتلند (دانمارک‌) و متخصص در ادیان باستانی ایران، تاریخ و زبان و ادبیات فارسی وعبری‌ است. ایشان در سال 1948در دانشکده الهیات دانشگاه‌ کپنهاگ آغاز به تحصیل کرد و در 1954 به دریافت مدرک عالی الهیات نائل آمد و یک سال هم با عنوان کشیش‌ در نیروی دریائی سلطنتی‌ دانمارک در جزیره گرینلند‌ خدمت نمود. آسموسن‌ متخصص در ادیان باستانی ایران، به ویژه آئین مانی‌ و تاریخ ادبیات فارسی و عبری‌ است‌. او متن و ترجمه‌ یکی از نسخ خطی ختنی را منتشر کرد و به تنظیم مجموعه‌ای از ترجمه منتخب آثار‌ نویسندگان معاصر ایران‌ به زبان دانمارکی پرداخت. از 1955تا 1960 در کپنهاک معلم و از 1960تا1966 استا‌دیار، از 1966تا 1967 دانشیار‌ و در 1967 استا‌د زبان‌شناسی ایرانی‌ در دانشگا‌ه کپنهاک بود‌ه است. وی در 1973 ‌به عضویت آکادمی سلطنتی علوم‌ دانمارک انتخاب شد و در 1976 به لقب شوالیه دانبروگ(Knight of Dannebrog ) مفتخر گردید‌.(1).

در اوائل دسامبر 1998 میلادی هنگامی که استاد‌ یس‌پیتر آسموسن (1928-2002) دفتر کار کوچک خود را در موسسه‌ی کارستن نیبور(Caresten Neibuhr) موسسه شرق‌شناسی دانشگاه کپنهاگ در دانمارک ترک کرد تا دوران باز‌نشستگی خود را آغاز کند، کسی نبود تا شایستگی جا‌نشینی او را داشته باشد‌. استاد رفت و سنت پژوهش‌های ایرانی را با خود به خانه برد‌! و با در‌گذشت آسموسن در 5 اوت 2002، کرسی ایران‌شناسی، که با آرتور امانوئل کریستن‌سن آغاز شده بود برچیده شد‌.(2).
به قول دانشنامه آزاد پارسی ابو‌ریحان‌ آسموسن متخصص در ادبیات فارسی یهودیان ایران هم بوده است‌.(3).

نگاهی به آثار و تحقیقات آسموسن‌:
1- متون مانوی در‌باره عیسی مسیح از ترکستان چین‌ چاپ 1958.

2-متون تاریخی‌ دوران هخامنشی‌، چاپ  1960 کپنهاگ‌.
‌3- ایرانیان در آسیای مرکزی، ملاحظاتی در فرهنگ وتاریخ ادیان‌. چاپ 1963.
4-‌ ملاحظاتی در باره برخی قصه‌های عامیانه ایرانی در ارتباط با جادو‌گری‌. چاپ 1964.
‌5- در‌باره ادبیات کتاب مقدس فارسی- یهودی چاپ 1965.
‌6- گزارش حقوقی‌ یهودی- فارسی‌ از اهواز‌ 1020 میلادی چاپ 1965.
7- اردشیر‌نامه شاهین شیرازی چاپ 1965.
8- مطالعات در آئین‌ مانی چاپ 1965.
9- ملاحظاتی در‌باره ترجمه سرودی مذهبی‌ از بابا بن‌نوریل چاپ 1966.
‌10- مانویت به منزله واسطه آثار ادبی‌ چاپ 1966.
‌11- سرود یهودی‌- فارسی‌ الیا از بابا‌بن‌لوفت‌. چاپ 1967.
‌12-ملاحظاتی چند در‌باره‌ واژگان زردشتی‌ در اشعار شاهین‌ شیرازی، شاعر یهودی- ایرانی سده چهاردهم. چاپ 1967.
‌13- ادبیات کلاسیک فارسی نو در ترجمه آثار یهودی- فارسی‌ چاپ 1968.
‌14- واژه اندرز‌ی و داستان فارسی‌ به عنوان اساس نتیجه‌گیری تاریخی‌ چاپ 1968.
15- مانویت‌ چاپ 1968.
16- پرستش میترا چاپ 1968.
‌17- چند واژه کمیاب در مثنوی جمشید وخورشید‌ از سلمان ساوجی، سده چهاردهم‌ چاپ 1968.
‌18- آئین زردشتی (با همکاری‌)چاپ 1968 این کتاب با عنوان و مشخصات "دیانت زردشتی" نگارش آسموسن‌ ومری بویس‌ ترجمه به فارسی از فریدون وهمن‌ در سال 1348 از سوی بنیاد فرهنگ ایران چاپ گردیده است‌.
19- جمشید وخورشید اثر سلمان ساوجی‌ چاپ تهران 1969.
20-‌ نسخه‌های خطی جعلی چاپ 1970 کپنهاگ‌.
21- از داستان‌های هزار ویکشب‌ چاپ 1970 کپنهاگ‌.
22- ملاحظاتی چند در‌باره اندرز‌نامه‌های دوره ساسانیان چاپ رم 1971.
23- ادبیات ایران از دیرباز تا اسلام‌ چاپ کپنهاگ 1971.
24- ادبیات ایران از اسلام تاکنون چاپ 1971‌.
‌25- متون پیش از اسلام چاپ کپنهاگ 1972‌.
‌26- ادبیات مانوی چاپ 1975 گوتینگن‌.
27- فرهنگ مهر‌پرستی چاپ گوتینگن 1975‌.
‌28- در‌باره متن ما‌نوی- یونانی‌ پیدا شده در کُلن‌ چاپ 1976 کپنهاگ.
29- نظری به ادبیات کلاسیک ایران چاپ 1971‌.
30- نوای سرودها به یهودی فارسی چاپ1977.
31- مقاله زن گیتی ترجمه حمیده گرک یراقی مندرج در کتاب سروش پیر مغان، یادنامه جمشید سروشیان‌ به کوشش‌ کتایون مزدا‌پور‌ چاپ تهران 1381 از انتشارات ثریا و بسیاری از کتب و مقالات‌ در‌باره آثار مشترک فارسی-یهودی‌ و ما‌نویت و دوران ایران باستان.

میخائیل‌یان‌ دو‌خویه‌
وی در زمینه‌ جغرافیای اسلامی وتحقیق‌ در متون جغرافیائی و نشر متن آنها دانشمند شهیر هلندی بنام دخویه (M.J .de De geoge) بیش از هر کس دیگرکوشش کرده است‌. او توفیق یافت‌ که سلسله کتاب‌هائی بنام (BibliliothecaGeographorum  Arabicorum) حاوی کتاب‌های‌ مهم و مشهور‌ ابو‌اسحاق فارسی، ابن‌حوقل، مًقدِسی، ابن‌الفقیه همدانی، ابن خرداد به، قّدامه بن‌جعفر، ابن رُسته، یعقوبی، مسعودی‌ را به چاپ برساند (4).میخائیل‌یان دو خویه در 13 اوت 1836‌ در شهر درونریپ (Dronrijp)هلند به دنیا آمد‌. پس از گذراندن‌ تحصیلات مقدماتی وارد دانشگاه لیدن شد و زیر نظر دوزی( (Dozyو جوینبول (Junboll) به تحصیل زبان‌های شرقی به ویژه عربی پرداخت. در سال 1860 به اخذ درجه دکتری از دانشگاه لیدن‌ نائلَ شد و سپس در دانشگاه اکسفورد‌ به ادامه درس پرداخت و در ضمن تحصیل به مطالعه وتصحیح کتاب نسخه"نزهةالآفاق‌ ادریسی"‌ موجود در کتابخانه بادلیان‌ پرداخت‌. در سال 1866میلادی استادیار و در 1869 استاد کرسی زبان عربی در دانشگاه لیدن شد و از 1886 عضو مکاتبه‌ای آکادمی علوم سن‌پیترزبورگ‌ بود‌. او عضو خارجی انستیتوی فرانسه و انجمن آسیائی‌ و رئیس هیآت تحریریه‌ مجلدات اول تا سوم دائرةالمعارف اسلام بود وی در 1909 م در‌گذشت.‌.دخویه‌ در تهیه فهرست‌ نسخه‌های خطی و بررسی کتاب‌های پیشینیان‌ تلاش می‌کرد.(5).
‌دانشنامه آزاد‌ ویکی‌پدیا فارسی در باره این خاور‌شناس نوشته است‌:میخائیل‌یان دخویه (به هلندی Mickael Jan de Goeje)زاده 13 اوت 1836‌ در‌گذشت 17 ماه مه 1909خاور‌شناس هلندی بود‌. وی که زاده فریسلاند بود در آغاز با راهنمائی راینهارت دوزی و جوینبول به آموختن زبان‌های خاور‌زمین پرداخت . بر زبان عربی تسلط داشت‌ و در 1860 ازدانشگاه لیدن در‌جه دکتری گرفت‌. آنگاه یکسال را به آموزش در دانشگاه اکسفورد گذراند، در 1883 استاد زبان عربی دانشگاه لیدن شد، در 1906 باز‌نشسته گردید و در 1909 در لیدن در‌گذشت‌. او در ضمن تدریس، سرپرست ویراستاران جلدهای 1تا 3 دائرةالمعارف اسلام و از نویسندگان جلد نهم دانشنامه بریتانیکا هم بود‌. همچنین دکتری افتخاری دانشگاه کمبریج را در‌یافت نمود‌. (6). گرچه دخویه به طور مستقل تحقیقی در‌باره‌ ادبیات ایران نداشت ولی تلاش عمده خاور‌شناسی او انتشارات کتاب‌های مرجع جغرافیائی‌ شرق اسلامی بود که در‌ زمینه ایران به عنوان یک کشور شرقی اسلامی‌ شامل مباحث مهمی از تاریخ وجغرفیای ایران بوده است و تحقیقات او در باره قرمطیان و اسماعیلیان هم که به نوعی با تاریخ و تمدن و فرهنگ ایران ارتباط دارد، مشهور و مورد توجه خاورشناسان است. بطور مثال کتاب‌های تاریخ یعقوبی، البلدان‌ یعقوبی، التنبیه و الاشراف از مسعودی تاریخ‌الرسل و الملوک تالیف طبری از کتاب‌هائی است به همت دخویه در بریل ولیدن‌ و مراکز مهم خاورشناسی اروپا منتشر گردیده ولی در ایران توسط بنگاه ترجمه و نشر کتاب، جزء کتاب‌های سلسله "ایران‌شناسی"‌ در تهران چاپ گردیده‌اند.‌ دانشنامه جهان اسلام چاپ تهران و دانشنامه "ایرانیکا/Iranica‌" چاپ آمریکا‌ مقاله‌های مفصلی در باره دخویه منتشر کرده‌اند که جملات کوتاهی از مقاله دانشنامه جهان اسلام چاپ تهران را در اینجا می‌آورم. دوخویه، میخائیل‌یان‌ خاور‌شناس هلندی و مصحح شماری از متون مهم جغرافیائی وتاریخی‌ اسلامی در 13 اوت 1836 مطابق 29ربیع الآخر 1252 هجری قمری در ایالت فریزلند در شمال هلند به دنیا آمد، او سومین فرزند خانواده بود، پدرش کشیش پروتستان و مادرش از نُجبا بود. در سال 1854 در دانشگاه لیدن به تحصیل الهیات‌ پرداخت‌ و اما دو سال بعد به سبب بی‌علاقگی به الهیات در دانشکده ادبیات زیر نظر راینهارت دُزی متوفی 1884 خاور شناس هلندی به مطالعه زبان، ادب و تاریخ‌ عرب پرداخت. در 1859 معاون رئیس مجموعه نسخه‌های خطی"وارنر" در کتابخانه دانشگاه لیدن شد و از 1869 تا زمان درگذشتش در 17ماه مه 1909 رئیس این مجموعه بود. بسیاری از آثار تاریخی و جغرافیائی عربی که دوخویه تصحیص کرده از منابع مهم تاریخ ایران است. پس از در‌گذشت دوخویه بنیادی بنام او در لیدن تاسیس شد‌ که با سرمایه آن آثار خاورشناسان اروپائی بسیاری‌ به چاپ رسیده است‌. مهمترین اثر دوخویه تصحیح وانتشار تاریخ طبری است که به عنوان‌ مصحح اصلی و با همکاری خاور‌شناسان مشهور اروپائی منتشر نمود (7).

نظری به کارهای مهم دخویه‌:
1- فهرست توصیفی نسخ خطی شرقی در کتابخانه آکادمی لوگدون باتاو (با همکاری‌). 6جلد از 1851تا 1876 چاپ بریل‌.
2- فتوح‌البلدان تالیف احمد ابن یحیی البلاذری (تصحیح‌) چاپ 1863-1867.
3- مسالک والممالک‌ تالیف ابو‌اسحاق اسطخری چاپ 1870.
4- صورة‌الارض‌ تالیف ابن‌حوقل (تصحیح )چاپ بریل 1875.
‌5- بستر باستانی‌ اوکسوس، آمو دریا‌ چاپ 1875 بریل‌.
‌6- احسن التقاسیم‌ فی معرفةالاقلیم‌ تالیف شمس‌الدین ابو عبدالله محمد‌بن احمد‌بن ابی بکرالبناءالبسار الًمقًدسی چاپ پاریس 1895.
7- ایرانشهر بر پایه جغرافیای موسی خورنی‌ چاپ 1902‌.
‌8- گزیده‌هائی ازتاریخ طبری (تصحیح، یاداشت‌های کوتاه وگزیده واژه‌نامه‌) چاپ 1902 بریل‌.
9- کتاب الشعر والشعراء(طبقات الشعراء) تالیف ابن ُقًتیبه دینوری چاپ 1904 بریل‌.
10-قرامطه‌. چاپ 1971.
‌11- ‌در‌باره تاریخ عباسیان از یعقوبی چاپ بریل 1879.
‌12- تاریخ الرسل و الملوک، تالیف محمد‌بن جریر طبری (تصحیح با همکاری‌)چاپ 1879-1901 بریل‌.
‌13- مختصر کتاب البلدان، تالیف‌ احمد بن محمد‌ بن‌الفقیه همدانی (تصحیح، نمایه و واژه نامه‌) چاپ بریل 1885.
14- قرامطه بحرین و فاطمیان‌.چاپ1886-1903چاپ لیدن‌.
15- کتاب المسالک والممالک تالیف‌ ابن ُخرداد به‌ همراه پاره‌هائی از کتاب الخراج‌ قُدامةبن جعفر (تصحیح‌) چاپ 1889 بریل.
‌16- در باره رساله‌های عرفانی ابن سینا چاپ 189.
17- المجلد السابع من کتاب اعلاق‌النفیسه تالیف ابن رُسته‌ وکتاب البلدان‌ تالیف ابن واضح یعقوبی (تصحیح‌) چاپ 1891-1892 بریل‌.
‌18- کتاب التنبیه والاشراف، تالیف مسعودی (تصحیح‌) چاپ 1894 بریل.
19- فرجام امپراطوری قرامطه در بحرین‌ چاپ 1895.
20- سفر‌های ابن ُجبیر چاپ 1907.

---

منابع وماخذ‌:
1- مؤلفان و مترجمان، فرهنگ خاور‌شناسان جلد اول ص75 چاپ تهران 1376 از انتشارات پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی‌.
2- منیژه احدزادگان آهنی، مقدمه کتاب داستان بهرام چوبینه از کریستن سن ص17 چاپ تهران 1383. از انتشارات طهوری‌.
3- دانشنامه آزاد پارسی ابوریحان، مقاله آسموسن‌.
4- ایرج افشار‌: راهنمای تحقیقات ایرانی‌ ص98 چاپ تهران 1349. از انتشارات مرکز بررسی و معرفی فرهنگ ایران‌.
‌5- محمد رستمی‌: ایران‌شناسان و ادبیات فارسی ص569. چاپ تهران 1390 از انتشارات پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی‌.
‌6- دانشنامه آزاد ویکی‌پدیا فارسی‌: مقاله دخویه‌.
‌7-  دانشنامه جهان اسلام‌: مقاله دخویه میخائیل‌یان