درود بر خوانندگان گرامی نشریه هفتگی ایران استار‌. گفتگوی ما در زمینه خاورشناسی‌ و دانشمندان خاور‌شناس روسیه‌ به درازا کشید ولی چاره نبود چون به نسبت کشورهای دیگر غربی‌ بخش ایران‌شناسی‌ در روسیه و اتحاد شوروی‌ بیشتر مورد توجه بوده است، زیرا بخش بزرگی از فلات ایران بزرگ تاریخی‌ در آسیای میانه و قفقاز و ماوراء قفقاز‌ در سده‌های 17 تا 20 میلادی زیر تسلط‌ روسیه قرار گرفته بود و بخش بزرگ دیگری هم در‌ شرق و غرب ایران فعلی‌ از مام وطن اصلی جدا شده و در سلطه‌ دولت بریتانیا‌ در‌آمده بود. لذا دولت روسیه تزاری و نیز به تبعیت آز ان دولت سوسیالیستی‌ اتحاد شوروی هم در زمینه رقابت با حریف بریتانیائی و هم‌ تسلط بر قسمت بزرگی از پاره‌های‌ وطن ما‌ در مطالعات ایران‌شناسی‌ بسیار کوشا‌ بوده است و به قول خود خاورشناس آُرانسکی‌ ازروسیه‌ شوروی که شرح حال و آثار او را در شماره هفته پیش ایران‌استار‌ نوشتم: بیشتر نوشته‌ها وآثار خاورشناسی انگلیسی‌ برای مقاصد صرفا علمی‌ نوشته شده‌اند که سیاست استعماری انگلیس در هند و افغانستان‌ تعقیب می‌کرده است.(1). وبی‌گمان‌ مطالعات خاور‌شناسی در روسیه تزاری پیشین و اتحاد شوروی بعدی و حتی اکنون که رژیم کمونیستی از روسیه محو شده‌ همه بر اساس نیاز ‌سیاسی و بر اساس منافع کشور روسیه مبتنی می‌باشد و قبلا اعتراف برتلس (پدر‌) را نقل کردم که گفته بود‌ ما در روسیه موظف بودیم که تاریخ وتمدن‌ ایران را تجزیه و برای هر بخشی از ایران که جدا شده بود تاریخ جداگانه‌ای بنویسیم که وانمود شود که آن پاره‌ها‌ خود ملت جدائی بوده‌اند (2).‌ و پس از این مقدمه می‌رویم به اصل مطلب که این بار در‌باره خاورشناس دیگری به نام‌ میخائیل سرگیویچ ایوانف /Ivanov, Mikhail sergeevich‌) گفتار کوتاهی دارم‌.‌ همانطور که قبلا نوشتم‌ خاور‌شناسان همنام در میان ‌روس‌ها کم نیستند مانند برتلس‌ها (پدر وپسر‌) و دیکونوف‌ها (دوبرادر‌) و بولدیروف‌ها‌ و ایوانف‌ها که چندین نفر هستند و من یکی از آنهارا بنام "ولادیمیرالکسیویچ ایوانف" را‌ قبلا معرفی کردم.
میخائیل سرگیویچ ایوانف / Ivanov , Mikhail Sergeevhch‌. ایشان در15 نوامبر 1909 در شهر نوگورود (Novgrod‌) در روسیه متولد شده‌ است. در سال 1931 از بخش مطالعات شرقی دانشگاه دولتی لنینگراد‌ فارغ‌التحصیل گردید. در 1937 نامزد‌ (دکتری‌) علوم‌ تاریخی شد. موضوع پایان‌نامه وی "قیام‌های بابیه در ایران طی سال‌های 1848تا 1852" بوده است در 1954 به اخذ درجه دکتری در علوم تاریخی نائل آمد‌. از 1937 تا 1941 و از 1947تا 1955 استاد دانشگاه دولتی لنینگراد و از 1937 تا 1940 و از 1953تا 1955‌ کارمند علم‌ انیستیتوی شرق‌شناسی بود. در 1939 به مقام دانشیاری رسید. در 1940 کارمند ارشد علمی‌ و از 1940تا 1943 و از 1947 تا 1953 کارمند‌ علمی انستیتوی تاریخ بود. از1942 رئیس دانشگاه دولتی آسیای میانه‌ و از 1943 تا 1947 گزارشگر بخش ایران خبر‌گزاری تاس بود و در این سال‌ها طی پنج بار سفر به ایران بیشتر مراکز شهری و روستائی در سراسر ایران را بازدید و بررسی کرد ه است‌. در 1954و1955 مدیر و رئیس دانشکده مطالعات شرقی بود. از 1955تا چند سال مدیر انستیتوی دولتی روابط بین‌الملل وزارت خارجه شوروی در مسکو بود و 1956 به مقام پروفسوری رسید. از 1958 تا 1970کارمند علمی انستیتوی مردم‌شناسی آکادمی علوم شوروی شد. از 1962 مدیر و رئیس بخش انستیتوی زبان‌های شرقی دانشگاه دولتی مسکو بود. در سال 1960در بیست وپنجمین کنگره بین‌المللی شرق‌شناسان شوروی و در سال 1964در هفتمین کنگره بین‌المللی انسان‌شناسی و مردم‌شناسی در مسکو شرکت داشته است. در سال 1966در کنگره بین‌المللی ایران‌شناسان در تهران شرکت و در‌باره‌ مراحل اساسی تاریخ ایران‌ در سده‌های کهن و میانه سخنرانی کرد. وی استاد تاریخ ایران در دانشگاه مسکو و مسئول کرسی تاریخ کشورهای‌ خاور میانه و نزدیک در انستیتوی ملل آسیا و آفریقا وابسته به آکادمی علوم شوروی بوده و به کشورهای شرق‌ میانه از جمله ترکیه و افغانستان سفر کرده است‌. تحقیقات جامعی در باره تاریخ قدیم و جدید ایران دارد‌ که زمینه مهمترین آثار اورا تشکیل می‌دهند‌. تحقیقاتش در باب تاریخ عصر اسلامی از نظر جمع‌آوری‌ و نشر اسناد وفرمان‌ها‌ی فارسی در خور تذکر است و در تهیه‌ مقاله‌های مربوط به تاریخ‌ ایران در اواخر سده هجدهم تا اوائل سده بیست در دائرةالمعارف‌ شوروی در چاپ دوم و سوم آن شرکت داشته است‌. وی به دریافت مدال اتحاد شوروی نیز نائل آمده است‌.(3 ).
‌خانم دکتر مریم میر‌احمدی میخائیل ایدانف را این چنین معرفی کرده است‌: میخا‌ئیل ایوانف استاد دانشگاه‌ مسکو کوشش کرد تا با تکیه بر متون ادبی تاریخی، تاریخ ایران و حرکت‌های اجتماعی را بررسی کند، به ویژه که او در سال‌های 1943 تا 1947 م‌ به عنوان‌ خبر‌نگار در ایران خدمت کرد و از نزدیک با مسائل‌ ایران آشنا بود‌. او همچنین کتابی در باره مشروطیت ایران با عنوان تاریخ انقلاب ایران‌ تالیف کرده‌ که رویداد‌های تاریخی دوره مشروطه‌خواهی و حوادث پس از آن از سال 1905تا 1911 م را مورد پژوهش قرار داد ه است‌. ایوانف به ویژه‌ اعمال نفوذ روسیه و انگلیس را در مناسبات‌ اجتماعی‌ مورد انتقاد قرار داد‌ه است‌. (4).
موجان مومن‌ یکی از موالفین آئین بهائی درباره ایوانف‌ توضیح داده است که‌: در سال 1939خاور‌شناس روسی میخائیل سرگیویچ ایوانف پایان‌نامه خود را برای درجه دکتری تاریخ‌ به دانشگاه لننیگراد در باره‌ی"قیام‌های بابیان ایران"‌ در سال‌های 1948-1952 تهیه کرده و به دانشگاه تسلیم نمود که بیشتر مندرجات رساله در باره قیام بابیه از نظر مسائل اقتصادی طبق نظریه فلسفی‌ مارکسیسم- لنینیسم‌ دور می‌زند. از نظر تاریخی‌ مهمتر در این رساله، این است که نویسنده رساله از کسانی بوده که به پرونده و اسناد وزارت امور خارجه روسیه دسترسی داشته‌ و مراسلات‌ دیپلوماتیک مربوط به نهضت بابیه را که از طرف دالگورکف (همان دالگورکی) سفیر وقت روسیه ‌در طی سال‌های 1848-1852 از تهران به وزارت خارجه فرستاده، در بخشB  کتاب خود آورده است‌(5) هم ایشان در جای دیگری از کتاب خودمی‌نویسند که‌: من خوشوقتم که اطلاع پیدا کردم دانشمند‌ روسی میخائیل سرگیویچ ایوانف، مراسلات‌ سیاسی موجود از دالگورکی‌ سفیر وقت روسیه در دربار تهران را در کتاب خود به نام "قیام‌های بابیان ایران" در سال‌های 1848-1852Babidskie vosstaniya v Irane  منتشر کرده و من چون به دلیل ندانستن زبان روسی‌ به ‌اصل روسی‌ آنها دسترسی نداشتم ترجمه انگلیسی آنها را‌ از طریق مجله (World Order) و ترجمه فارسی آنها را از کتاب آقای مدرسی چهاردهی (مرتضی مدرسی چهاردهی‌) تحت عنوان (شیخیگری وبابی‌گری‌) ‌پیدا کردم‌ و در این کتاب مورد استفاده قرار دادم (6). و اما‌ آقای محمد رستمی در کتاب خود در ضمن شرح حال خاورشناسان روسی وشوروی اصلا از میخا‌ئیل سرگیویچ ایوانف، نامی نبرده و خانم دکتر‌ مریم میر‌احمدی هم‌ از کتاب ایوانف (‌قیام‌های بابیان ایران 1848-1852) ذکری به نیاورده‌اند‌ و من نویسنده این مقاله در خصوص این کتاب ایوانف‌ در ضمن بحث از کتاب جعلی (یاداشت‌های دالگورکی‌) در سلسله مقالات "کتاب‌های جعلی در ایران" ‌منتشره در همین مجله ایران استار‌ توضیحاتی داده‌ام به این شرح که این کتاب نه از طرف مسلمانان‌ و نه از سوی نویسندگان آئین بهائی تا کنون به فارسی ترجمه نشده‌ و فقط از سوی شخصی به نام دکتر فیروز کاظم‌زاده مراسلات دیپلو‌ماتیک دالگورکی به انگلیسی ترجمه‌ در مجله World Order (‌از نشریات آئین بهائی) به زبان انگلیسی‌‌ منتشر شده و از سوی آقای مرتضی مدرسی چهاردهی‌ معلم تاریخ و فلسفه دانشگاه تهران‌ در کتاب (‌شیخی‌گری و بابی‌گری) 25 نامه از دالگورکی‌ منتشر شده و در حاشیه ذکر شده است که این بیست و پنج سند‌ از کتاب ایوانف "نهضت بابیه در ایران" از صفحه 159-143 ترجمه شده است. این کتاب به زبان روسی در مسکو در سال 1939 به چاپ رسیده و گزارش‌های سفیر در ایران از آرشیو وزارت امورخارجه‌ استخراج شده است. اصل گزارش‌های سفیر‌ به زبان فرانسه بوده است‌. در مجله پیام نوین‌ سال دوم شماره نهم خرداد 1339 چاپ تهران‌ در زیر عنوان آثار مولفین روس در باره ایران چنین ثبت است: "ایوانف‌ م. س‌ شورش بابیان در ایران سال‌های 1848-1852" مسکو، لنینگراد  نشریه فرهنگستان علو‌م ا. ج. ش.جلد 30(7).
گفتنی آنکه‌ این نامه‌ها که تعدادشان در کتاب مرحوم‌ مرتضی مدرسی 25 نامه است، در ترجمه فارسی دیگری که شخصی بنام‌ سپهر منوچهری از این اسناد انجام داده، آمده است. تعداد نامه‌ها 16 فقره است و متن آنها در سایت "نگاه" از سایت‌های تبلیغی بهائی‌ باز‌نشر شده است و به قول‌ مترجم‌ این اسناد از لحاظ‌ تاریخی نا‌امید‌کننده است، زیرا منظور مترجم‌ را بر‌آورده نکرده و همچون میرزا‌کاظم بیک و تومانیسکی و ژوکوفسکی یا ادوارد گرانویل براون انگلیسی و گوبینو فرانسوی از آئین‌ بهائی جانب‌داری نکرده است‌ ولی من نویسنده‌ معتقدم که این مراسلات لا‌اقل از این جهت که ثابت می‌کند رساله "اعترافات دالگورکی" ‌که از سوی جاسوسان انگلیسی منتشر گردیده‌ جعلی و ساختگی است؛ به سود آئین بهائی است‌ چون بی‌طرفانه‌ نامه‌ها را از پرونده‌های وزارت خارجه روسیه بیرون کشیده و در دسترس‌ محققان ایران‌شناسی قرارداده است‌ و اگر کسی همت کند و پرونده وزارت خارجه انگلیس را هم استخراج و در معرض اطلاع خاورشناسان قرار دهد‌ بسیار مغتنم خواهد بود و اینکه تا کنون‌ چنین‌ اسناد گران‌بهائی‌ ترجمه و نشر نشده خود جای سوال دارد .(8).
‌در دانشنامه ایرانیکا چاپ آمریکا تحت سرپرستی‌ دانشمند ایرانی احسان یار شاطر منتشر می‌شود در مقاله‌ای به قلم‌ موجان مومن چنین آمده‌: در سال 1939 دانشمند روسی‌ "میخائیل ایوانف" تمام مراسلات مربوط به بابیه راکه در پرونده های وزارت خارجه روسیه یافته، شش سال پیش از انتشار رساله "اعترافات دالگورکی"‌ منتشر نمود(9)‌.
نگاهی به آثار‌ میخائیل سرگیویچ ایوانف‌:
1- قیام‌های بابیه در ایران (1848-1852) رساله دکتری، نامزدی علوم چاپ 1939 مسکو .2- منظومه و اشعاری از نظامی گنجوی (ترجمه، با همکاری‌) چاپ 1941.
3- تاریخ نوین ایران‌.که توسط آقایان هوشنگ تیزابی و حسن قائم‌پناه‌ به فارسی ترجمه و در سال 1356 در تهران چاپ شده است 4-تاریخ ایران از زمان باستان تا امروز (با همکاری‌)که این کتاب هم‌ توسط آقای کیخسرو کشاورزی به فارسی ترجمه شده ودر تاریخ 1385 از طرف انتشارات مروارید در تهران به چاپ رسیده است‌.
5- تاریخ انقلاب مشروطه ایران چاپ 1957 که توسط کاظم انصاری به فارسی ترجمه واز سوی کتاب‌های جیبی در تهران چاپ شده است‌.
5- تاریخ عمومی ایران چاپ 1952 که ترجمه فارسی آن هم‌ منتشر شده است‌.
6- نظام آموزشی در ایران چاپ 1964 مسکو‌.
7- تاریخ دوره اسلامی چاپ مسکو‌ شعبه شرق‌شناسی‌ فرهنگستان علوم‌ شوروی.
8- تاریخ ایران باستان‌ که ترجمه فارسی آن به قلم آقایان سیروس ایزدی و تحویلی‌ توسط کتابفروشی دنیا‌ در سال 1359 در تهران چاپ شده است.
9- سفر به ایران چاپ 1968.
10- ایران امروز چاپ 1969.
11- ایران (ویرایش‌) چاپ 1970‌.
12- اصلاحات ارضی و گسترش روابط سرمایه‌داری در کشاورزی ایران چاپ 1969.
13- قیام‌های ضد فئودالی در ایران در اواسط سده نوزدهم میلادی چاپ 1982.
منابع وماخذ‌:
یوسف‌.م. آرانسکی،کتاب زبان‌های ایرانی، ترجمه فارسی‌ دکتر علی اشرف صادقی ص119 چاپ 1378 تهران انتشارات سخن‌.
2- محمد علی اختری‌" شرق شناسی بخش 43 یوگنی ادواردویچ برتلس"منتشره هفتگی ایران استار شماره1174مورخ 8 فوریه 2018 صفحه10‌.
3- گروه موالفان و مترجمان‌: فرهنگ خاورشناسان‌ جلد اول ص516، چاپ تهران 1376 از انتشارات پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگ‌.
4- دکتر مریم میر احمدی‌: کتاب تاریخ تحولات‌ ایران‌شناسی در دوران اسلامی‌ ص48، چاپ تهران 1395 از انتشارات طهوری‌.
5-  Moojan Momen:The Babi and Bahai Religionsچاپ1980 لندن GR. صفحه 56.
6- همان ماخذ صXiX.
7- مرتضی مدرسی چهارده‌ی‌:کتاب شیخی‌گری و بابی‌گری، چاپ دوم ص269تا289 چاپ تهران 1351 از انتشارات کتاب فروشی فروغی‌.
8- سایت نگاه‌: مقاله گزیده‌هائی از نامه‌های نوشته شده در سال‌های1848-1852 پرنس دالگورگی وزیر مختار روسیه در ایران.
9- موجان مومن‌: دانشنامه ایرانیکا (Iranica‌) چاپ آمریکا‌ به سرپرستی دکتر احسان یار شاطر، مقاله "خاطرات دالگورکی"(Dolgorukov Memories).