یوسف اُربیلی (هو اسب آبگاروویچ - Orbeli, Josef Abgarowich) خاورشناس گرجستانی متخصص در تاریخ و زبان‌شناسی است (1887- 1961) که در بیست مارس 1887 در شهر کوتائیس گرجستان به دنیا آمد. وی تحصیلات ابتدائی را در تفلیس گذرانید، در سال 1911 همزمان از دو دانشکده زبان‌شناسی تاریخی و شرق‌شناسی دانشگاه پیترزبورگ‌ فارغ‌التحصیل شد و به درجه دکتری در باستان‌شناسی نائل گردید.(1) زبان‌های آلمانی، انگلیسی، ترکی، یونانی جدید و یونانی قدیم، فارسی، ایتالیایی، ارمنی و کُردی را می‌دانست. استادش آکادمسین و شرق‌شناس شوروی (مار =Marr) بود که در زمینه زبان‌شناسی زبان‌های ارمنی و گرجی و باستان‌شناسی قفقاز با او کار کرده است. پروفسور الدنبرگ (S.F. Oldenburg) نیز از استادان وی بوده است. او از چهره‌های درخشان شرق‌شناسی شوروی است و فعالیت‌های تحقیقاتی‌اش بسیار وسیع  و متنوع است. آثارمتعددی در زمینه باستان‌شناسی و تاریخ، فرهنگ، هنر و ادیبات ملل قفقاز و شرق نزدیک از او بجا مانده است. وی نمایشگاه‌هایی از هنر ساسانی  و نمونه‌های هنر  مسلمانان مشرق زمین را در موزه ارمیتاژ ترتیب داد. در سال 1934 در جشن‌های هزاره فردوسی در ایران شرکت داشت. از 1944 عضو پیوسته  انستیتوی باستان‌شناسی آلمان، عضو شورای باستان‌شناسی لندن، عضو افتخاری  فرهنگستان علوم ایران، استاد افتخاری دانشگاه تهران و مشاور دانشکده آمریکائی تحقیق درباره هنر و باستان‌شناسی ایران و عضو شورای بین‌المللی انتشارات کتاب هنر ایران و در سال 1953 یکی از تشکیل‌دهندگان اصلی سومین کنگره تحقیق درباره  هنر و باستان‌شناسی ایران بود. از برجسته‌ترین خدمات وی کوشش فوق‌العاده در نگهداری از موزه ارمیتاژ و مراقبت از آثار گرانبهای باستانی آن و کتابخانه آکادمی علوم شوروی در زمان محاصره شهر لنین‌گراد  بوده است. ایشان بنیانگذار و پیشرو طریقه خاصی در تحقیقات تاریخی بر اساس آثار و تمدن و صنایع مشرق زمین است و زمانی که در سال 1920 در موزه ارمیتاژ شروع به کار کرد بزرگترین بخش شرق‌شناسی آن زمان روسیه را در این موزه تاسیس کرد که پُربارترین مدارک تاریخ و فرهنگ کشورهای شرقی در آن متمرکز است. او نخستین کسی است که درباره کتیبه‌های ارمنی پژوهش کرده و مهمترین کارهای او در این زمینه بررسی کتیبه‌های "گانفاسار" (Ganfassar ) و "اوتسو توک" (Avotsotouk) است. خدمات علمی آُربیلی مورد تصدیق جهانیان است  بطوری که وی در سال 1945 به افتخار دریافت دو قطعه نشان "پرچم سرخ کار"  و مدال‌های "دفاع از لنینگراد" و "دفاع از قفقاز"  نائل آمد (2) سرانجام این خاورشناس پُرکار در دوم فوریه سال 1961 در شهر لنینگراد  در گذشت.
 
نگاهی کوتاه به آثار و تحقیقات  آُربیلی  در زمینه ایران‌شناسی:
1- نمایشگاه موقتی آثار  باستانی عصر ساسانی  چاپ 1922.
2- هنر ساسانی‌ چاپ 1924 در مسکو و لنینگراد.
3-  کاشی‌های عصر ساسانی  چاپ 1923.
4- بهرام گور‌ چاپ 1924 لنینگراد .
5- شاهنامه فردوسی (Shah-Name Ferdousi) چاپ 1934.
6- فلز عهد ساسانی، اشیاء هنری  ساخته شده از طلا، نقره و برنز (با همکاری) چاپ پتریس 1935.
7- شطرنج (با همکاری)  چاپ 1936.
8- حماسه ملی ایران (تصحیح و پیشگفتار) چاپ 1939 چاپ مسکو و ایروان.
9-  فردوسی  چاپ 1943
10- نقره‌آلات عصر ساسانی و شاهنامه فردوسی  چاپ 1944.
11- فلزکاری  ساسانیان و صدر اسلام (Sasanian and Early  Islamic Metalwork) تاریخ چاپ نامعلوم، و چند کتاب در اینباره.
12- انتخاب اوربلی شرق‌شناس شوروی  به عنوان عضو وابسته فرهنگستان ایران چاپ 1944.
13-  اهدای تقدیر نامه  فرهنگستان ایران به اُربلی، دانشمند شوروی چاپ 1945 مسکو.
14- به مناسبت بزرگداشت اربیلی (به زبان فارسی) چاپ 1340 تهران مجله پیام نوین
15- یوسف اربلی (هشتادمین سال روز تولد اربلی) به زبان آذربایجانی، به قلم ج باغداساریان  چاپ 1967 باکو.
و بسیاری کتب و مقالات ارزنده دیگر درباره ارمنستان و سایر ملل شرق.

---

 
هرمان  بروکهاوس (Hermann Brockhaus)  متولد 1806 در 28 ژانویه  در آمستردام  در دانشگاه‌های لایپزیک، گوتینگن  و بُن‌ درس خواند‌ و در کتابخانه‌های‌ شرقی کپنهاک، پاریس، لندن و اُکسفورد  به تحقیق در منابع آسیائی پرداخت. وی پس از فارغ‌التحصیلی در سال 1839 استاد زبان‌های شرقی در دانشگاه ینا (Jena ) شد. از سال 1841 استاد زبان‌های سانسکریت  و فارسی میانه  و جدید در دانشگاه لایپزیگ و در سال 1848 استاد زبان‌ها‌ و ادبیات‌ هند در همان دانشگاه گردید. از 1852 ویراستار دائرة‌المعارف عمومی علوم و فنون بود. بروکهاوس از بنیان‌گذاران‌ انجمن شرق‌شناسی آلمان است و از 1852 تا 1965 سردبیری  نشریه همان انجمن را به عهده داشته است.‌ این استاد خاورشناس‌ در پنجم ژانویه 1877  در لایپزیگ آلمان در‌گذشت‌.(3) وی اصلیتا آلمانی بود‌ه که در هلند متولد شده بود. مطابق نوشته‌ ویکی پدیا دانشنامه آزاد  به انگلیسی  هرمان بروکهاوس ‌ یک خاور‌شناس آلمانی بود که در آمستردام متولد شده و شخصیت برجسته‌‌ای‌ در مطالعات هندشناسی (زبان سانسکریت‌)  و ایران‌شناسی (‌زبان فارسی‌)‌ داشت. پدرش فردریش آرنولد بروکهاوس (Friedrich Arnold Brockhaus‌) ناشر آلمانی‌  می‌باشد و خویشی نزدیکی هم با ریچارد واگنر(Richard Wagner‌) آهنگ‌ساز معروف آلمانی  دارد‌. او تحصیلات زبان‌های شرقی را در دانشگاه‌های لایپزیگ،گوتینگن و بُن انجام داد و از شاگردان‌ آگوست‌ ویلهلم فون شلگل(August Wilhelm von Schlegel ) پایه‌گذار رشته هند‌شناسی در آلمان است. پس از فارغ التحصیلی چند سالی هم در فرانسه وانگلستان به تحقیق مشغول بود ‌. وی در سال 1839 به عنوان استادیار  آموزش زبان‌های شرقی در دانشگاه ینا‌ مشغول کار شد و زبان‌های سانسکریت و عبری درس می‌داد‌. در آغاز ترم تابستانی 1840 به اتفاق همکارش جان گوستاو اشتیکل (Johann Gustav stickle ) که زبان‌های سامی درس می‌گفت‌ رشته آموزش زبان‌شناسی شرقی (فقه‌اللغة زبان‌های شرقی‌) را در مدرسه علوم انسانی  دانشگاه ینا  بنیاد نهادند.  در سال 1841 او به دانشگاه لایپزیگ رفت و پروفسور تمام وقت‌ آموزش زبان‌های هندی شد‌. پس از مرگش در پنجم ژانویه 1877 پروفسور ارنست وندیش (Ernest Windisch) به جای او انتخاب گردید‌. (4)

نگاهی به آثار ایران شناسی بروکهاوس :
1- حافظ وهفت درویش (Hafiz and Seven Wise Masters) چاپ لایپزیگ 1843.
2- نشریه شرق‌شناسی آلمان  چاپ لایپزیگ 1847.
3- وندیدا‌د ساده (ترجمه، واژه‌نامه‌) چاپ لایپزیگ 1850.
‌4- شعر‌های حافظ1860.
5- زند وندیداد ساده‌ (ترجمه‌) چاپ 1860.
6- مقاله‌هائی در شناخت مشرق زمین(ویرایش) چاپ  1859.
 ناگفته نماند که  اشعار حافظ که هرمان بروکهاوس  تصحیح و منتشر کرده یک بار هم با تفسیر سودی بوسنوی درسال 1969 مطابق1348  در آلمان غربی تجدید چاپ گردیده است‌.

---

 
منابع و ماخذ
1- گروه مؤلفان و مترجمان: فرهنگ خاورشناسان ج اول ص 195 چاپ تهران 1376  از انتشارات  فرهنگ معاصر و محمد رستمی: ایران شناسان و ادبیات فارسی صص337 -338، چاپ تهران 1390 از انتشارات  پژوهشگاه علوم انسانی  و مطالعات فرهنگی.
2- محمد رستمی: ایران شناسان و ادبیات فارسی  ص393 چاپ تهران 1390 از انتشارات پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی.
3- فرهنگ خاورشناسان جلد دوم  ص285-286 گروه مولفان ومترجمان  چاپ 1382 از انتشارات  پژوهشگاه  علوم انسانی  ومطالعات فرهنگی.
4- ویکی‌پدیا انگلیسی مقاله  Hermann Brockhaus.