در سلسله مقالات‌ شرق‌شناسی‌ گذشته‌ بعضی از‌ خاور‌شناسان سرشناس از تعدادی از کشورها مورد غفلت قرار گرفته‌ و لذا از چند بخش پیشین به بیان آثار و سرگذشت آنان‌ پرداختم. یکی از این‌ افراد‌ آبراهام ولنتاین ویلیامز جکسن آمریکائی است که در این هفته شرح کوتاهی از احوال و آثار او را تقدیم‌ خوانندگان می‌نمایم.
‌آبراهام والنتاین ویلیامز‌ جکسن (Abraham Valentine Williams Jackson) در سال 1862 میلادی در شهر نیو‌یورک‌سیتی آمریکا متولد شد. پس از پایان تحصیلات مقدماتی در سال 1879 به دانشکده علوم انسانی دانشگاه کلمبیا راه پیدا کرد و مطالعه ادبیات کلاسیک و زبان‌های هندی را در پیش گرفت. در سال 1883 میلادی در رشته ادبیات یونان و روم قدیم لیسانس گرفت و سپس‌ مطالعه و تحقیق در رشته ادبیات اوستائی و سانسکریت را برگزید‌. در سال 1887 درجه دکتری علوم انسانی از دانشگاه کلمبیا‌ را در‌یافت کرد و از 1887 تا 1889زیر نظرکارل فردریش گلدنر (Carl .F. Geldner ) در دانشگاه "هاله" آلمان مطالعاتش را در زمینه ادبیات اوستائی و زبان‌های"سانسکریت" و "پراکریت" ادامه داد و بعد از فارغ‌التحصیلی‌ به آمریکا باز‌گشت و به تدریس تاریخ زبان انگلیسی و زبان‌های هندی و ایرانی‌ پرداخت. از 1895تا 1935 مدت 40 سال‌ استاد‌ کرسی مطالعات شرقی دانشگاه کلمبیا‌ را به عهده داشت و در 1903 پس از سفر به هندوستان و سیلان‌ به ایران رفت و به مطالعه‌ کتیبه داریوش کبیر در بیستون کرمانشاه‌ پرداخت و همچنین علاوه بر زبان‌های هندی و ایرانی به تحقیق در زبان‌های محلی ایران‌ مربوط به دین مانی‌ که در کشفیات "طورفان" به دست آمده بود علاقه‌مند شد‌. جکسن‌ عضو انجمن‌ فلسفه، مدیر و رئیس انجمن‌ شرق‌شناسی آمریکا، رئیس افتخاری انیستیتوی باستان‌شناسی ایران در آمریکا شد و در انجمن سلطنتی آسیائی و انجمن آسیائی فرانسه هم عضویت داشت ودر کنگره‌های بین‌المللی‌ شرق‌شناسان در اروپا‌ شرکت داشت، دولت ایران هم نشان شیر وخورشید‌ و درجه افتخاری دارالفنون تهران را به ایشان‌ اهدا کرد و ‌سرانجام در 1937 در‌گذشت. (1).
آقای هوشنگ اتحاد در چگونگی آثار وسرگذشت جکسن نوشته است: ابراهام‌ والنتین‌ ویلیامز جکسن
) Jackson, Ebraham Valentine Williams) 1862-1937 م. خاورشناس و ایران‌شناس‌ امریکائی‌. استا‌د زبان‌های هند و ایرانی در دانشگاه کلمبیا‌، عضو‌ انجمن فلسفه آمریکا و چندین انجمن‌ علمی دیگر، مدیر و ریاست عالی‌ انجمن شرق‌شناسان آمریکا، رئیس افتخاری موسسه آمریکائی‌ هنر و باستان‌شناسی ایران، عضو انجمن پادشاهی آسیائی انگلستان؛ عضو انجمن پادشاهی آسیائی فرانسه، دارای "نشان شیر وخورشید ایران" و درجه علمی‌ افتخاری از دار‌الفنون‌ تهران‌. مدت چهل سال تدریس زبان‌های هند و ایرانی را در دانشگاه کلمبیا ‌بر‌عهده داشت‌ و از پژوهشگران نامدار رشته زبان وادبیات و دین و آئین در ایران باستان‌ به شمار می‌رفت. او در شهر نیویورک به دنیا آمد. نخست در مدارس خصوصی به تحصیل پرداخت و در  1879موفق به دریافت‌ گواه‌نامه دبیرستان شد‌. در 1883 از دانشگاه کلمبیا در‌جه لیسانس گرفت‌. پس از طی دوره لیسانس‌ به رشته زبان‌شناسی در دانشگاه کلمبیا ادامه داد و به مطالعه زبان اوستائی پرداخت و در 1887 در‌جه دکتری گرفت که با اجازه دانشگاه برای تکمیل مطالعات خود در رشته‌ هند و ایرانی خود به آلملان برود. و‌ی در آلمان نزد پروفسور کارل گلدنر (Carl Geldener) به تحصیل زبان اوستائی‌ پرداخت‌. در سال 1889 پس از یک سال و نیم اقامت در آلمان به امریکا برگشت و تدریس در دانشگاه کلمبیا را از سر گرفت و گاهی زبان و ادبیات انگلیس و چندی زبان و ادبیات هند و ایرانی در‌س می‌دا‌د. در سال 1895 کرسی تدریس زبان هند و ایرانی‌ در دانشگاه کلمبیا بنیاد گرفت. جکسن بیش از پیش به شرق‌شناسی پرداخت‌‌ و در سال 1899 کتاب عظیم "زردشت پیامبر ایران باستان" را منتشر کرد‌. در سال 1901 راهی هندوستان گردید و با پارسیان هند از نزدیک آشنا شد و در 1903 به ایران و آسیای میانه سفر کرد و در ایران‌ بود که از کوه بیستون بالا رفت و کتیبه داریوش کبیر را از نزدیک خواند‌. حاصل این سفر در کتاب سفرنامه او به نام "ایران در گذشته وحال"‌ باز‌گو شده است‌. وی بار دیگر در سال 1907 و 1910‌ به ایران سفر کرد واین بار کتاب "از قسطنطنیه تا زادگاه عمر خیام" را نوشت‌. پس از انتشار اوراق مانوی طورفان جکسن به مطالعات دین مانوی هم علاقه‌مند گردید و در 1923 کتاب "مطالعه در باره آئین مانوی" را منتشر نمود‌. جکسن علاوه بر ایران‌شناسی در مطالعات هند‌شناسی هم تبحر کامل داشت‌ و به همین دلیل در سال‌های 1911و1918-1919و 1926 به هند و ایران و افغانستان‌ سفر نمود‌. وی درسال 1931 به بیماری سختی‌ دچار و در سال 1935‌‌ از دانشگاه باز‌نشسته شد و د‌ر 8 اوت 1937 به دیار باقی شتافت.(2) .
خانم دکتر مریم میر‌احمدی هم در کتاب‌های خود‌ در چند جا از جکسن یاد کرده ونوشته است: جکسن و چند تن دیگر از خاور‌شناسان راهی جدید در زمینه لغت‌شناسی تاریخی و تاریخ طبیعی زبان برای پژوهشگران گشودند (3). و نیز جکسن از نخستین کسانی است که به‌ اندیشه‌های میترائی (مهر‌پرستی‌) و ارتباط آن با تعلیمات زردشت‌ پرداخته است اما به ریشه کهن‌تر معترف بود‌ه‌اند (4). و‌ی نوشته است که آئین میترائی‌ معتقد به پاداش و کیفر‌ انسان‌ها پس از مرگ بوده و ایزد میترا (مهر‌)به عنوان قاضی روان‌ها شخصا روان انسان‌ها را برای عبور از پل چیُنواد‌ و رسیدن به پردیس (فردوس= بهشت )هدایت می‌کرد (5). دکتر میراحمدی در جای دیگری نوشته است که از نویسندگان اواخر قرن نوزدهم و اوائل قرن بیستم میلادی، ویلیامز جکسن‌ در زمره پیشگامان‌ تحقیق در‌باره ادیان کهن سرزمین ایران و آئین زردشتی بود‌ و یکی از زمینه‌های تحقیق جکسن که مورد توجه‌ سا‌یر پژوهشگران‌ قرار گرفت‌. اعتقاد ُزروانیان به "جبر" بخصوص در عصر ساسانیان‌ بود‌ که مورد توافق پیروان زردشت‌ عصر ساسانی و تعالیم زردشت در‌باره "اختیار در دین زردشتی" نبود‌. در این زمان دیگر زُروان فقط"زمان بیکرانه نبود" بلکه "سرنوشت" و "قضا" محسوب می‌گشت که انعکاسی از این تفکر در "مینوی خرد" (فصل 22) به خوبی دیده می‌شود (6). ‌طبق نوشته خانم دکتر میر‌احمدی جکسن از کسانی است که‌ معتقد است زندگانی زردشت در نیمه دوم قرن هفتم ق.م‌ بوده و اولین پیام آسمانی‌ بر زردشت در سی سالگی‌ او بوده است و او تا هفتاد سالگی رسالت خودرا ادامه داد (7).
متون مانوی که در سرزمین گسترده‌ای از هند، چین، ماوراءالنهر، ایران، بابل، مصر و سواحل شرقی دریای مدیترانه‌ یافت شده است و به زبان‌های سُریانی، پهلوی اشکانی، پهلوی ساسانی، چینی، ترکی اویغُوری، سُغدی، بودائی، قبطی و غیره نوشته شده است، بهترین راهنما‌ برای تحقیقات امثال جکسن از آئین مادی بوده است‌.(8).
 در مقدمه کتاب"ایران در گذ‌شته وحال" جکسن‌ ترجمه فارسی از منوچهر امیری و فریدون بدره‌ای‌ شرح حالی از جکسن آمده که خلاصه آن‌را‌ برای شما می‌آورم‌: ابرهام ولنتاین‌ ویلیامز جکسن‌ استاد دانشگاه کلمبیا بود ومدت چهل‌سال‌ تدریس زبان‌های هند وایرانی را در آن دانشگاه بر عهده داشت‌. یکی از محققان‌ نامدار امریکا‌ در رشته زبان و ادبیات و دین و آئین در ایران باستان بشمار می‌رفت. در سال 1887 از دانشگاه کلمبیا درجه دکتری دریافت کرد و یکسال ونیم مرخصی گرفت و به آلمان رفت و به مطالعه و تحصیل زبان اوستائی‌ نزد کارل گلدنر و سانسکریت نزد "ریشارد پیشل"پرداخت و دو سال بعد به دانشگاه کلمبیا برگشت و از سال 1895 که کرسی زبان‌های هند و ایرانی در آن دانشگاه تاسیس شد،‌ جکسن دیگر فقط به تدریس شرق‌شناسی پرداخت‌ تا این هنگام مقالاتی در‌باره زبا‌ن‌های ایرانی خاصه مطالعات اوستائی منتشرکرده بود اولی بنام "یکی از سروده‌های زردشت"و دیگری "الفبای اوستائی" و مهمترین کتابش تا این زمان کتاب "دستور زبان‌ اوستائی‌ و مقایسه آن با سانسکریت" بود. در سال 1899کتاب عظیم "زردشت پیامبر ایران باستان" را منتشر نمود‌. علاقه جکسن منحصر به تحقیق در زبان‌های باستانی ایران نبوده و او به شعر فارسی دری نیز سخت دلبسته بود و دیوان شاعران پارسی‌گوی، کتاب‌های بالینی او بوده است که هر شب پیش از خفتن می‌خوانده است‌. جکسن بر آن بود که دوره‌ای از‌ کتاب‌ها‌ در‌باره شعر فارسی تالیف کند اما از این میان تنها به تکمیل یک جلد کتاب کامیاب شد‌ که نامش "قدیم‌ترین اشعار فارسی از آغاز تا دوران فردوسی" است‌. پس از انتشار اوراق مانوی مکشوفه در طورفان به مطالعات مانوی هم‌ علاقمند گردید و در سال 1923 کتاب "تحقیقی در باره دین مانی با توجه به اوراق طورفان" منتشر نمود‌. او در‌باره مطالعات هندی هم‌ تبحر داشت و کتاب 9 جلدی "تاریخ هند" را در فاصله سال‌های 1906-1907 چاپ نمود. دوره نشریات "هند وایرانی" دانشگاه کلمبیا که در 13 جلد چاپ شده است همه به قلم او یا زیر‌نظر او بوده است‌. با مرگ جکسن در سال 1937 دانشمندی ارجمند و آزاد مردی بزرگوار‌ از دست رفت‌. (9).
نگاهی کوتاه به آثار جکسن در زمینه ایران شناسی و هند شناسی:
1- سرودی از زردشت، یسنا (31 ترجمه‌)چاپ 1888.
2- آفرینگان رپیتوین اوستا- چاپ 1887.
3- "اوستا" چاپ 1889.
4- "در باره تشبیهات اوستائی، 1-تشبیهات از قلمرو طبیعت" چاپ 1886
5- "در‌باره تشبیهات اوستائی، 2- تشبیهات از جهان حیوانات‌. چاپ 1887.
6- "در‌باره اهمیت گاتاها در اوستا، یسنا 55".چاپ  1889
7- "در‌باره تنفر ایرانیان باستان از دروغ با ذکر مثال از اوستا" ‌چاپ 1886‌.
8- "یادداشت‌های دستوری اوستا‌ئی" چاپ‌. ‌1890.
9- "نوشته‌های اوستا" چاپ 1890‌.
10- "الفبای اوساتئی" چاپ 1890.
11- "دستور زبان اوستائی در مقایسه با سانسکریت" چاپ 1968 این کتاب تحت عنوان "دستور زبان اوستائی" ترجمه دکتر رقیه بهزادی از انتشارات فرزین  1376 به زبان فارسی منتشر گردیده است‌.
12- "اوستا کتاب مقدس زردشت" چاپ 1892.
13- "آئین ایرانی" چاپ 1904.
14- "گزیده‌ای از شاهنامه" چاپ 1896.
15- "مهابهاراتا، بازتابی از افسانه‌های کهن هند و ایرانی" چاپ 1896.
16- "ادیان و تمدن‌ هند و ایران باستان" چاپ 1898.
17- "زردشت پیامبر ایران باستان" چاپ 1965.
18- "آئین پادشاهان هخامنشی" چاپ 1901.
19- "زردشتیان امروز ایران" چاپ 1904.
20- "بخارای شکوه‌مند" چاپ 1905.
21- "دیدار از کتیبه داریوش در صخره بزرگ"‌ چاپ 1905.
22- "تاریخ هند" (ویرایش) در 9جلد،  چاپ سال‌های 1906-1907‌.
23-"ایران در گذشته و حال" چاپ 1907 این کتاب با عنوان و مشخصات زیر به فارسی ترجمه و چاپ شده است، سفرنامه جکسن: ایران در گذشته و حال‌ ترجمه منوچهر امیری‌ و فریدون بدره‌ای، تهران‌ خوارزمی و فرانکلین 1352و 1357.
24- "شعر فارسی قدیم از آغاز تا عصر فردوسی" چاپ نیویورک 1911-1920.
25- "از قسطنطنیه‌ تا زادگاه عمر خیام" چاپ 1911.
26- "مطالعات در آئین مانوی" چاپ 1923.
27- "اعتقاد به ارتباط فکری اشخاص با یکدیگر در‌ آئین مانوی"چاپ1925.
و ده‌ها مقاله وکتاب در‌باره ایران وهند و آسیای میانه و زردشتی و مانوی‌ و تاریخ و تمدن ایران و هند و شرق بطور اعم‌ که آوردن‌ نام و مشخصات همه آنها در این مختصر نمی‌گنجد‌ خواستاران به کتاب فرهنگ خاور‌شناسان جلد 3 مراجعه فرمایند‌. (10).
 
منابع وماخذ‌:
1- محمد رستمی‌:ایران شناسان وادبیات فارسی صص650-651 چاپ تهران 1390 از انتشارات، پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی‌.
2- هوشنگ اتحاد‌: پژوهشگران‌ معاصر ایران، جلد 2 صص85 تا 87 چاپ تهران 1379از انتشارات فرهنگ معاصر. 3- دکتر مریم میر‌احمدی‌: تاریخ تحولات‌ ایران‌شناسی در دوران ایران باستان، ص208 ‌چاپ تهران 1390 از انتشارات طهوری‌.
4- همان ماخذ ص712.
5- همان ماخذ ص715.
6- همان ماخذ ص727.
‌7- همان ماخذ ص758.
‌8- همان ماخذ ص764.
9- آبراهام‌ والنتاین ویلیا‌مز جاکسن: ایران در گذشته و حال، ترجمه دکتر منوچهر امیری و دکتر فریدون بدره‌ای صص8تا 11 چاپ‌ دوم‌ تهران‌ 1357 از انتشارات خوارزمی‌.
10-‌ گروه مؤلفان و مترجمان‌: فرهنگ خاور‌شناسان‌ جلد 3 صص522 تا 533 چاپ تهران 1386از انتشارات ‌پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی‌.