‌شرق‌شناسی بخش (58)
‌پروفسور کای‌بار
در گفتار شرق‌شناسی‌ شرح حال و تحقیقات یکی از خاور‌شناسان غربی را در بخش پیشین به عرض رسانیدم که تحقیقات او عاری از شائبه‌ منافع سیاسی‌ و اغرا‌ض پنهانی ‌دولتش بود‌. او خاور‌شناس برجسته‌ آرتور امانوئل‌ کریستن سن دانمارکی‌ است. در این هفته به چگونگی و برررسی‌های‌ خاور‌شناسی‌ شخص دیگری از همان دیار‌ که مطالعات و تلا‌ش‌های خاورشناسی او‌ بی‌طرفانه و علمی،‌ بدون چشمداشت‌ زیرکانه‌ و یا برتری‌طلبانه‌ نژادی بوده‌ می‌پردازم و او هم پروفسور "کای‌بار"‌ است‌.
‌پروفسور کای بار (Kay Barr ) متولد 1896 و متوفی در 1970 تخصص او در زبان‌شناسی وگویش‌های‌ ایرانی و مطالعات زرتشتی است‌. وی از اهالی دانمارک‌ بود‌، تحصیلاتش را در رشته مهندسی مکانیک‌ آغاز کرد، سپس برای ‌دست‌یابی‌ به متون ریاضی کهن‌ به مطالعه‌ زبان‌های یونانی و لاتین پرداخت‌ و از این طریق مجذوب‌ زبان‌شناسی و مطالعات ایرانی گردید‌. در سال 1925 در رشته زبان‌شناسی کلاسیک‌ از دانشگاه کپنهاگ‌ فارغ‌التحصیل‌ گردید‌. مدتی نیز زیر نظر‌ "فردریش آندره‌آس"‌ ایران‌شناس آلمانی و کریستن‌سن‌ ایرانشناس دانمارکی‌ به تحصیل پرداخت‌. درسال 1935در سمت دانشیار زبان‌شناسی‌ کلاسیک در دانشگاه کپنهاگ‌ منصوب گردید‌. درسال 1945پس از در‌گذشت کریستن‌سن، به سمت‌ استادی کرسی ایران‌شناسی در دانشگاه کپنهاگ بر‌گزیده شد و تا 1967 که باز‌نشسته گردید در همین سمت باقی ماند‌. پس از باز‌نشستگی نیز به در خواست‌ دانشگاه کپنهاگ‌ برخی از لهجه‌های‌ قدیمی ایتالیائی و زبان لیتوانی‌یائی را تدریس می‌کرد. در سال 1964 به نمایندگی‌ از سوی شرق‌شناسان دانمارک‌ در کنگره شرق‌شناسان در دهلی نو شرکت کرد ودر باز‌گشت‌ دو ماه در ایران اقامت داشت که در این مدت‌ ازشهر‌ آمل دیدن کرد و به ضبط برخی از لهجه‌های محلی پرداخت‌. در سال 1969‌ دانشگاه درجه دکتری افتخاری‌ به او اهدا کرد.
‌"بار"‌ رئیس انستیتوی‌ ایران‌شناسی، عضو‌ آکادمی سلطنتی‌ دانمارک و رئیس‌ انجمن بین‌المللی‌ شرق‌شناسان بوده است‌. به زبان‌های‌ اوستائی، فارسی باستان، خُتنی، خوارزمی، پهلوی، فارسی میانه، سانسکریت، پالی،‌ عربی، عبری، لاتین، یونانی و به لهجه‌های‌ گوناگون‌ زبان‌های یاد شده‌ آشنا بوده‌ و در زمینه آئین زردشت، اعتقادات‌ ایرانیان پیش از عصر زرتشت‌ زبان‌های کردی، بلوچی، پشتو‌ و آسی‌ تحقیقاتی انجام داده است‌. وی در چهارم ژانویه 1970 در‌گذشت.
‌دانشنامه ایرانیکا (Iranica) چاپ آمریکا در شرح حال "کای‌بار" مقاله‌ای دارد به قلم "جی‌بی‌آسموسن"(J.B.Asmussen )که کوتاه شده آنرا در اینجا می‌آورم‌:"کای‌بار" خاور شناس‌ دانمارکی تحصیلات خودرا در مدرسه عالی فنی در رشته مکانیکی در سال 1914 آغاز نمود اما به خاطر‌ مطالعه در علوم طبیعی و ریاضیات‌ به تدریچ به سوی آموختن زبان‌های خارجی متوجه شد و زبان‌های یونانی و لاتین را نزد خود آموخت ودر عین حال علاقه‌مند به آموختن زبان‌های شرقی‌ به ویژه زبان عربی‌ و زبان‌شناسی شرقی‌ گردید. وی در سال 1917در آزمون ورودی دانشگاه کپنهاگ شرکت و قبول شد و در سال 1925 از این دانشگاه درجه M.A(کارشناسی ارشد‌)خودرا در رشته زبان‌شناسی‌ کلاسیک‌ به دست آورد‌‌. بعدها‌ در آکادمی سلطنتی دانمارک به کار مشغول گردید. در همین اوقات روی مطالعات زبان‌شناسی ایرانی تمرکز نمود‌. استادان او در این رشته پروفسور "آرتور کریستن‌سن" در دانشگاه کپنهاگ‌ و C.F Andreas پروفسور از دانشگاه گوتینگن‌ بودند‌. وی در سال 1935 دانشیار‌ زبان‌شناسی کلاسیک و در سال 1945 استاد زبان‌شناسی ایرانی در دانشگاه کپنهاگ‌ شد و پس از در‌گذشت کریستن‌سن جانشین او‌ گردید و در همان سال به عضویت آکادمی‌ پادشاهی علوم و ادبیات‌ دانمارک در‌آمد‌. در همین اوقات او به عنوان یکی از محققان نامور در مطالعات ایرانی در سطح اروپا‌ شناخته شد‌. "کای‌بار" درسال 1933سرپرستی انتشار متون پهلوی مکشوفه در تورفان‌ را که در میان اوراق باز‌مانده از پروفسور "آف سی‌آندراس" بود عهده‌دار گردید و در انتشار یادداشت‌های پروفسور "آندر‌اس" در‌باره لهجه‌های ایرانی با کریستن‌سن و "پروفسور دبلیو ب‌ هنینگ"  همکاری نمود که مسئولیت "کای بار" ویراستاری‌ یاداشت‌های "آندرآس" در‌باره لهجه‌های کردی‌ رایج در گروس و سنندج‌ وکرمانشاه‌ و نقاط دیگر بود‌. در سال 1936 یک نسخه خطی‌ فرهنگ پهلوی مکشوف در تورفان را منتشر نمود که در مطالعات پهلوی بسیار اهمیت داشت‌. پروفسور "کای بار" در سال 1945 زمینه زبان‌شناسی را به کنار نهاد و متوجه تاریخ مذاهب ایران باستان‌ بخصوص دیانت زرتشت گردید. در این زمینه ترجمه دانمارکی بخشی از اوستا که توسط او انجام گردیده‌ بسیار‌ معروف است که در 1854 منتشر گردید‌. وی از 1964 رئیس اتحادیه بین‌المللی خاور‌شناسان شد و در سال‌ 1969 از دانشگاه کپنهاگ دکترای افتخاری باو اهدا کردند‌. (2).
در پایگاه اطلاع‌رسانی بنیاد‌ ایران‌شناسی هم مقاله‌ای در‌باره "کای‌بار" موجود است که به مطالب مهم آن اشاره می‌کنم‌: پروفسور کای‌بار از خاورشناسان دانمارکی ومتخصص در مطالعات ایرانی در رشته زبان‌ها و لهجه‌ها بوده، در 26ژوئن 1896در کپنهاگ‌ دیده به جهان گشود و پس از 74 سال عمر در چهارم ژانویه 1970 در هما‌ن جا بدرود زندگانی گفته است. در سال 1925رشته زبان‌شناسی کلاسیک دانشگاه کپنهاک را به پایان رسانید. درسال 1935 دانشیار و در سال 1945 استاد ایران‌شناسی دانشگاه کپنهاک شد و در 1967 باز‌نشسته گردید‌. از شاگردان او دکتر فریدون وهمن دانشمند ایرانی‌ می‌باشد‌. دکتر فریدون وهمن‌ در باره استادش می‌نویسد:"‌من در در تمام شش سالی که افتخار شاگردی او را داشتم حتی یک بار اتفاق نیفتاد‌ سر کلاس دیر بیاید یا کلاسش را تعطیل کند‌.". پروفسور کای‌بار علاوه بر سمت پروفسوری و ریاست موسسه ایران‌شناسی‌ به عضویت ‌فرهنگستان سلطنتی دانمارک بر‌گزیده شد‌. دانشگاه کپنهاک در سال 1969 با سپاس فراوان از خدمات علمی او درجه دکترای افتخاری‌ این دانشگاه را که فقط معدودی از آن برخوردارند به او اعطا کرد. چندین مدال درجه اول‌ علمی وکشوری هم به او تقدیم گردید‌. او در سال 1964به نمایندگی‌ از طرف انجمن خاور‌شناسان‌ دانمارک در کنگره بین‌المللی خاور‌شناسان در دهلی نو شرکت نمود و در همین سال به دعوت شورای فرهنگی سلطنتی ایران هنگام باز‌گشت از هندوستان به ایران آمد و دوماه در اینجا ماند‌. در این سفر به جنوب ایران و نیز به مازندران رفت ودر شهر آمل به ضبط کردن لهجه محلی پرداخت و در ایران با جمعی از دانشمندان و نویسندگان ایرانی آشنا شد‌. پروفسور کای‌بار در مطالعات زبان‌شناسی ایرانی و لهجه‌های ایرانی‌ مرجع منحصر به فرد بود و آنچه می‌گفت و می‌نوشت برای همه محققان این رشته حجت بود‌. در سال 1967 در هفتادمین سال تولدش‌ کتابی که‌ مشتمل بر مقالات و تحقیقاتی از طرف جمعی از ایران‌شناسان جهان بود به افتخار و بزرگداشت او ‌منتشر شد و نسخه‌ای از آن هم به وی تقدیم گردید‌. بزرگترین کار او‌ که بیش از سی سال روی آن کار کرد‌ تدوین کتاب "بُندهشن" بود‌ و در سال 1954 ترجمه از‌ اوستا‌ را به زبان دانمارکی انتشار داد‌. این کتاب به حدی‌ توجه دانشمندان را جلب کرد که ایران‌شناسانی به خاطر دستیابی به‌ ترجمه‌ اوستای کای‌بار به تحصیل زبان دانمارکی پرداختند تا از مندرجات آن بهره‌مند شوند.(3).‌ با توجه به کتب ومقالت منتشره در باره کای‌بار‌ معلوم می‌شود که ایشان بجز زبان مادری‌اش زبان دانمارکی‌ به بیست و چند زبان‌ جدید وقدیم‌ مسلط بوده‌ است که عبارتند از زبان‌های آلمانی، انگلیسی، فرانسوی، ایتالیائی، روسی، یونانی، لاتینی، فارسی، هندی، کردی، پشتو، بلوچی، عربی، عبری، ختنی، اوستائی، فارسی باستان، پهلوی ساسانی، سانسکریت، پالی، لُری، طبری و لیتوانی‌ و لهجه‌های مختلف‌ این زبان‌ها را هم می‌دانسته ‌و مخصوصا در زبان فارسی چنان استاد بوده که در مکالمات خود‌ اغلب به اشعار فارسی و کلمات قصار‌ استناد می‌کرده است (4). یکی دیگر از کارهای مهم او انتشار متون‌ اوستائی و پهلوی موجود در دانشگاه کپنهاگ‌ است‌ و گفته شده که‌ دانشگاه کپنهاک یکی از کاملترین ‌مجموعه‌های از این نوع خاورشناسی را در اختیار دارد‌. پروفسور کای‌بار هم مانند پروفسور کریستن‌سن‌ آثار و مطالعات خاور‌شناسی را فقط به خاطر پیشرفت دانش‌ می‌دانسته و خود هم تالیفات خود را بدون‌ توجه به مقاصد سیاسی‌ پنهانی بیشتر خاور‌شناسان غربی‌ نوشته است و حتی بنا به نوشته شاگرد و دانشیارش پروفسور فریدون وهمن‌ در سرمای زمستان‌ با دوچرخه‌ به دانشگاه می‌آمده و از مطالعات و دست آوردها و تالیفاتش‌ به دنبال گرفتن مدرک هم نبوده است (5).
نگاهی به تالیفات ایران‌شناسی کای‌بار‌:
1- گزیده‌های ترجمه‌ پهلوی کتاب مقدس (عهد عتیق‌) ویرایش با همکاری چاپ 1939. برلین.
2-‌ فهرست دست‌نوشته‌های اوستائی و پهلوی‌ کتابخانه دانشگاه "هافنین" چاپ 1937-1944 کپنهاگ‌.
3- یادداشت‌هائی در باره گویش‌های محلی ایرانی (با همکاری‌) چاپ برلین 1939.
‌4-‌ مقاله‌ای‌ در باره دستور‌ گویش‌های لُری‌ چاپ 1945 کپنهاگ‌.
5- ‌اصول زرتشت‌ چاپ 1945 کپنهاگ‌.
6-‌ پیامبر ایرانی‌ چاپ 1952 کپنهاگ.
‌7- اوستا ترجمه به زبان دانمارکی چاپ 1954 چاپ شده در کپنهاگ‌.
8- ‌در باره هزار و یک شب چاپ 1961 چاپ کپنهاگ‌.
9- آئین زرتشت‌. چاپ 1968 چاپ کپنهاک‌.
10-‌ گویش‌های کردی‌ چاپ1969 برلین‌.
11-زرتشت به عنوان پیامبر مردمی‌. چاپ کپنهاگ‌.
‌12- آوازه تمدن ایرانی در دانمارک‌ چاپ شده در مجله دنیا ش 21 صص220-233.
‌13- ایرج افشار‌ مقاله در‌گذشت کای‌بار‌ راهنمای کتاب سال 12 تاریخ 1348 صص655-661.
‌14- فریدون وهمن مقاله‌ در‌گذشت کای‌بار مجله راهنمای کتاب سال 12 1348 صص655-661.
15- کتابی بنام دیانت زرتشتی مجموعه سه مقاله از پروفسور کای‌بار و پروفسور مری بویس وپروفسور‌ اسموسن توسط آقای فریدون وهمن‌ به فارسی ترجمه شده و از سوی انتشارات جامی در سال 1347 در تهران منتشر گردیده است و کتاب‌ "بند هشن" که از کتب مهم اوست‌.
منابع وماخذ‌:
1‌- گروه مو‌ء‌لفین و مترجمان‌: فرهنگ خاور‌شناسان‌ جلد 2 ص53 چاپ 1382 تهران از انتشارات پژوهشگاه‌ علوم انسانی‌ و مطالعات فرهنگی‌.
2- دانشنامه ایرانیکا ( Iranica) چاپ آمریکا‌ مقاله کای‌بار (Kay Barr).
‌3- پایگاه اطلاع‌رسانی بنیاد ایران‌شناسی، مقاله کای‌بار (سایت اینتر‌نتی‌).
4 و 5 و 6‌ ماخذ بالا‌.