گفتگوی ما در این سلسله مقالات در خصوص پیدایش دانش شرق‌شناسی‌ ابتدا توسط دستگاه کشیشی اروپا برای شناخت و معرفی‌ سرزمین فلسطین جایگاه پیدایش وبالش مسیحیت بود .این نهاد در تاریخ رشد وبالش خود سرانجام به وسیله‌ای جهت شناخت‌ هویت‌ شرقی‌ها‌ نه برای مساعدت و برای پیشرفت آنها بلکه برای غارت منابع طبیعی‌ و سرقت آزادی و ترقی مردم شرق تبدیل شد. استعمار واستثمار شرقیان برای فربهی و خوشگذرانی غربی‌ها نتیجه این شاخه از دانش بشری بود که طلایه‌دار و هموار‌کننده این راه ستمگری غربیان بر ملل شرق غیر مسیحی میسیون‌های مذهبی‌ اروپائی بودند که هم در خاورشناسی و هم در استعمار و بردگی شرقیان به نفع زر‌سالاران غربی پیشقدم شدند و سرانجام مسیحیت را قربانی غولان استعمار نمودند و به امید مسیحی نمودن شرق، مسیحیت از غرب ریشه‌کن شد. این گفته من در مبارزه ومجادله آکادمیک‌ ادوارد سعید فلسطینی تبارآمریکائی و برنارد لوئیس انگلیسی تبار امریکائی‌ تبلور یافته است‌.‌ برویم سخن و شرق‌شناسی را در روسیه شوروی دنبال کنیم.
ولاد‌یمیر الکسویچ ایوانف (Ivanov Vladimir Alexeyevich). در 1886 در روسیه به دنیا آمد ودر همانجا تحصیل کرد. رشته اصلی مطالعات وی زبان‌های ایرانی بویژه فارسی جدید‌ بود و بعد‌ها بیشتر وقت خودرا وقف مطالعات اسماعیلی شاخه‌ آقا‌خانی نمود. در سال 1910 در ایران بود و بار دیگر از 1912تا 1914 برای مطالعه در باره لهجه‌های محلی و نمونه‌های آنها در ایران اقامت نمود و پس از برگشت به روسیه معاون کتابدار و مسئول نسخه‌های خطی اسلامی در موزه آسیائی علوم روسیه در سن‌پیترزبورگ شد که این موسسه پس از انقلاب 1917 روسیه به انیستیتوی مطالعات خاورشناسی‌ موسوم گردید. در سال 1915 بیش از 1100نسخه خطی از ترکستان و بخارا برای موزه آسیائی فراهم آورد‌. وی نسخه‌ها‌ی‌ خطی مربوط به اسماعیلیه را که خاورشناس دیگری به نام "زاروبین" در 1916 از نواحی جیحون علیا گرد‌آوری کرده بود مورد مطالعه قرار داد و برای نخستین بار با ادبیات ومعارف اسماعیلیه آشنا شد و از همان موقع به مطالعات در باره این فرقه‌ شیفتگی پیدا کرد‌. در 1918 پس از انقلاب برای گرد‌آوری نسخه‌های خطی برای موزه آسیائی عازم بخارا شد (این عمل‌ از کارهای معمولی خاورشناسان وابسته به استعمار‌گران است برای غارت منابع فرهنگی وتمدن شرقی‌) ولی ایوانف دیگر هرگز به سنت پیترزبورگ برنگشت. در ژوئیه 1918 به ایران باز‌گشت وتا 1920 در خراسان پرسه می‌زد‌. در این مدت نمونه‌های ارزشمندی از زبان فارسی شرقی‌، بویژه لهجه‌های خراسانی را گرد‌آوری کرد و علاو ه براین فرصتی به دست آورد تا اطلاعات بیشتری در باره فرقه اسماعیلی در ایران کسب کند و با بیشتر بزرگان این گروه در آن دوره مانند "فدائی خراسانی"نویسند ه کتاب "هدایت‌الطالبین" ملاقات کرد‌. در اوائل 1920عازم هند شد و چهل سال در آنجا اقامت گزید‌. هنگام اقامت در کلکته به انجمن آسیائی بنگال پیوست ودر سال 1928برای بار چندم به ایران آمد وبرای نخستین بار از دژ الموت مرکز اصلی وتاریخی حسن صباح دیدار کرد و د‌ر سال 1930 به بمبئی برگشت و از این تاریخ به بعد تحقیقات جدی خودرا در‌باره اسماعیلیه آغاز نمود. وی در بمبئی مورد استقبال اسماعیلیه بمبئی قرار گرفت و در اول فوریه 1933 "سازمان تحقیقات اسلامی" را بنیاد نهاد و در سال 1946در 16 فوریه در تاسیس انجمن اسماعیلی بمبئی نقش اساسی داشت و درسال 1937  باز هم به ایران آمد و از"قلعه الموت" در قزوین و روستاهای "انجدان"و "کهک" در نزدیکی محلات (که مرکز اسماعیلیان ایران محسوب می‌شدند‌) بازدید کرد و در همین سفر بود که مقابر بعضی از امامان اسماعیلی نزاری را کشف نمود و به هند برگشت. وی در سال 1957 به ایران برگشت‌ و باز هم‌ از الموت بازدید کرد و پس از سی سال اقامت در بمبئی در 1959 برای اقامت دائم به ایران آمد و در این جا ماند‌گارشد و در سال 1970 در ایران در‌گذشت‌.(1).
‌دانشنامه ایرانیکا چاپ آمریکا (Iranica) درباره‌ ولادیمیر الکسویچ ایوانف مقاله مفصلی دارد که کوتاه شده آنرا در اینجا می‌آورم‌: ایوانف ولادیمیر الکسویچ(Ivanow Vladimir Alekseevich)متولد سوم نوامبر 1886در شهر پیترزبورگ روسیه و متوفی در 19 ژوئن 1970 در تهران خاورشناس روسی و پیش‌آهنگ مطالعات‌ نوین اسماعیلی‌. پدرش پزشک ارتش روس بود ایوانف دوره جوانی خودرا در شهر مسقط الراس خود ومسکو گذرانید‌. در فاصله سال‌های 1907تا 1911در دانشگاه سن پیتزر‌بورگ‌ به آموختن زبان‌های شرقی پرداخت‌. پس از تحصیل زبان عربی نزد خاورشناس مشهور روس "ویکتور روزن" و ‌خاورشناس دیگر روس"واسیلی ولادیمیروریچ بارتولد‌"تاریخ‌ اسلام وآسیای میانه را‌ آموخت‌ و همزمان نزد"والنتین ژوکوفسکی" به مطالعه لهجه‌های مختلف فارسی پرداخت‌. در سال 1911دیدار کوتاه چند ماهه از ایران داشت درسال 1912 به عنوان کارمند بانک دولتی‌ روسیه به ایران اعزام شد و در بیرجند و کرمانشاه‌ مشغول خدمت شد و در این فاصله به مطالعه وتحقیق در لهجه‌های زبان فارسی و اشعار عامیانه خراسان‌ پرداخت و متناوبا برای ادامه مطالعات قوم‌شناسی‌ و فرهنگ عامه در ایران آمد و رفت داشت‌. در 1914 از کارمندی بانک استعفا داد و به روسیه برگشت و یکسال بعد به عضویت موزه آسیائی آکادمی علوم روسیه در‌آمد و چندین بار برای تهیه کتب خطی برای کتابخانه آن موزه به بخارا و آسیای میانه مسافرت نمود و در همین کتابخانه موزه آسیائی بود که برای اولین بار با کتب و ادبیات اسماعیلیه آشنا گردید و در سال 1918 به خراسان مسافرت نمود و پس از انقلاب‌ 1917 بجای برگشتن به روسیه به ایرا‌ن آمد و از قلعه الموت بازدید به عمل آورد و با بعضی از دانشمندان اسماعیلی‌ ملاقات نمود و به برخی از کتب اسماعیلی پس از دوران الموت‌ دسترسی پیدا کرد. این اقامت در ایران تا 1920 به درازا کشید و چون در مشهد به عنوان مترجم فارسی ژنرال W .E.R.Dicson  فرمانده نیروهای انگلیسی- هندی در شرق ایران در زمان جنگ اول جهانی‌ منصوب شده بود در نوامبر 1920 که نیروی انگلیسی- هندی منحل شده بود‌ به تابعیت انگلیسی در‌آمد و همراه نیروی انگلیسی- هندی به هندوستان رفت‌ و این مسافرت تبدیل به اقامت و‌ به مدت چهل سال طول کشید. وی ابتدا در شهر کلکته به دعوت آشوتوش ُموکرجی رئیس انجمن آسائی بنگال به فهرست‌برداری از کتب خطی فارسی کتابخانه انجمن بنگال پرداخت و آن فهرست را در دو جلد با کمال دقت طی سال‌های 1924تا1928انتشار داد. و‌ی کار خود را در انجمن آسیائی بنگال در 1930رها کرد وبه بمبئی‌ رفت. در بمبئی با جوامع اسماعیلی نزاری آشنائی یافت و از طریق آنها با سلطان محمد شاه آقا‌خان سوم‌ امام چهل وهشتم‌ اسماعیلیه نزاری ارتباط یافت. در ژانویه 1931 از طرف آقا‌خان سوم برای تحقیق در ادبیات وتاریخ اسماعیلیه‌ استخدام شد. ایوانف بزودی به منابع و مدارک اسماعیلی در هند، افغانستان، آسیای مرکزی، ایران و مناطق دیگر دسترسی پیدا کرد و بدینوسیله به منابع‌ غیره منتظره‌ای از آثار اسماعیلی‌ اشراف پیداکرد که در کتاب"راهنمای ادبیات اسماعیلی"را که در سال 1933 در لندن چاپ ومنتشر نمود، آنها را فهرست نمود‌ که ده‌ها سال منبع ضروری‌ تحقیقات اسماعیلی محسوب می‌شد و در سال 1963 دومین کتاب فهرست کتب اسماعیلی را درتهران منتشر کرد‌. وی همچنین در سال 1933 مجمع تحقیقات اسلامی را در بمبئی تاسیس نمود‌. درسال 1937 که در ایران بود علاوه بر بازدید ومطالعه مجدد در باره قلعه الموت موفق به یافتن مقابر بعضی از امامان اسماعیلی در قریه انجدان وکهک در نزدیک محلات وقم شد‌ و در سال 1960 هم کتاب قلعه الموت وقلعه لمسر را در تهران انتشار داد. ‌تحقیقات منسجم و دقیق ایوانف در احیاء نسخ خطی اسماعیلی باعث شد که در سال 1946 انجمن اسماعیلیه بمبئی تحت  نظارت آقا‌خان سوم‌ تشکیل و به ‌دبیری افتخاری‌ ایوانف تاسیس شد و بسیاری از نسخ خطی اسماعیلیه توسط همین انجمن‌ چاپ ومنتشر گردید و تعدادی هم ترجمه به زبان‌های دیگر شد و با کوشش ایوانف انجمن اسماعیلی بمیئی صاحب کتابخانه‌ معظمی‌ گردید و نسخ خطی فراوانی در آن دردسترس محققان وخاورشناسان قرار گرفت که‌ این کتب در سال 1970به موسسه مطالعات اسماعیلی لندن‌ منتقل شدند که در حاضر صاحب ‌بزرگترین مجموعه کتب خطی اسماعیلی در غرب است‌. ایوانف در سال 1959 در تهران اقامت گزید و تا آخر عمرش در ایران مقیم بود‌. ایوانف بزرگترین مشوق و محرک‌ مطالعات پیشرفته اسماعیلیه‌ بوده است‌. او بیشتر تلاش خودرا وقف مطالعات وتحقیقات اسماعیلیه شاخه نزاری‌ در شناسائی، معرفی و احیاء.‌ اصلاح و ترجمه‌ بیشتر منابع و ماخذ موجود‌ اسماعیلیه ‌که بیشتر به زبان فارسی است نمود‌.(2).
با وجودی که ولادیمیر الکسویچ ایوانف در مطالعات اسماعیلیه‌ نقش اول را در دنیای خاورشناسی دارد‌ متاسفانه نه در ایران که منشاء و سرچشمه اصلی اسماعیلیه نزاری است و نه در روسیه که وطن اوست و نه در هندوستان که نصف بیشتر عمر خودرا در آنجا گذرانید چندان شناخته نیست و‌لی اخیرا در روسیه از طرف انجمن اسماعیلیه و آکادمی علوم روسیه (موسسه نسخه‌های خطی شرقی‌)در تاریخ مارس 2012 در شهر پیتزبورگ‌ اجلاس یاد‌بودی از او تشکیل شد که در آن اجلاس از دانشگاه آسیای میانه، دانشگاه تورنتو، آکادمی علوم تاجیک و موسسه قوم‌نگاری، مردم‌شناسی و زبان‌شناسی و مطالعات شرقی مسکو نمایندگانی‌ حضور بهم رساندند و در‌باره زندگی و آثار و اهمیت تلاش‌های ایوانف در حیطه اسماعیلیه‌شناسی شاخه نزاری‌ سخنرانی کردند و در ایران هم در دیماه 1394 (دوسال پیش‌) جلسه‌ای برای نقد وبررسی کتاب خاطرات ایوانف که پنجاه سال بعد از تالیف درسال 2015 چاپ شده بود‌ تشکیل گردید‌. دکتر میکلوش شارکوزی‌ در ضمن سخنرانی گفت که در زمان جوانی ایوانف علم شیعه‌شناسی و اسماعیلیه‌شناسی در دنیای خاور‌شناسی بطور جدی‌ مطرح نبود و او بودکه به عنوان مهمترین منبع اسماعیلیه‌شناسی در دنیا معروف گردید. او در اواخر عمر کتاب "پنجاه سال در شرق"را بزبان روسی در خاطرات خود نوشت ولی تا او زنده بود این کتاب چاپ نشد. ایوانف ازدواج نکرد و در سال 1970 در تهران در‌گذشت وتعدادی از خاورشناسان فعلی را در زمینه شیعه‌شناسی و مطالعات اسماعیلیه تربیت کرد که آقای دکتر فرهاد دفتری از شاگردان وی است. آقای رشتیانی دیگر سخنران این جلسه گفت که در روسیه بایگانی 400 نفر از‌ خاورشناسان وجود دارد که 21 نفر از آنان ایران‌شناس هستند ولی هنوز برای ایوانف‌ پرونده‌ای در اختیار مردم قرارداده نشده است. این سخنران در باره مراحل مختلف پژوهش و مطالعات ایوانف اشاره کرد وگفت ایوانف در درجه اول به تحقیقات زبان‌شناسی و مطالعات لهجه‌های ایرانی تمرکز داشت.‌ در‌جه بعدی مطالعات ایوانف تصوف است‌ که یکی از بزرگترین فرقه‌شناسان‌ تصوف ایرانی محسوب می‌شود و در‌جه سوم مطالعات اسماعیلیه‌شناسی اوست ودر این بخش از خاورشناسی ایوانف یک سنت شکن بود و اسماعیلیه‌شناسی را در دنیای خاورشناسی در سطح جهان به یک تصویر عقلانی، منطقی و آکادمیک تبدیل کرد و اسماعیلیه‌شناسی در دنیا مدیون تحقیقات وتلاش ایوانف است‌.(3)
نظری به آثار ایوانف‌:
1- نمونه‌هائی از اشعار عامیانه ایرانی چاپ 1917.
2- نسخه‌های خطی اسماعیلیه در موزه آسیائی چاپ 1916 میلادی.
3- فهرست مختصر گویش‌های فارسی، گرد آوری شده درایران در سال‌های 1912-1914 چاپ
1912.
4- طبقات الصوفیه انصاری به زبان قدیم هرات چاپ 1923.
5- فهرست مختصر توصیفی نسخه‌های خطی فارسی در مجموعه انجمن آسیائی بنگال چاپ
1924.
6- فهرست مختصر توصیفی نسخه‌های خطی فارسی در مجموعه لرد کُرزن‌ انجمن آسائی بنگال چاپ 1926.
7- زبان فارسی رایج در بیرجند‌ چاپ 1929.
8- خارج کردن نسخه‌های خطی از ایران‌ چاپ 1929.
9- راهنمای ادبیات اسماعیلیه چاپ لندن 1934-1935 به زبان انگلیسی‌.
10- دو رساله قدیمی اسماعیلیه‌: هفت باب بابا سید نا و مطلوب‌المومنین تالیف خواجه نصیرالدین طوسی، مقدمه و متن فارسی چاپ 1933در شهر بمبئی در مطبعه مظفری.
11 - مجموعه رسائل و اشعار اهل حق‌ با اصلاح ایوانف‌ چاپ 1960 میلادی 1338 شمسی‌ از انتشارات انجمن اسماعیلی.
12- ‌مقابر‌ چند تن از امامان اسماعیلیه ایران چاپ 1938.
13- اسماعیله و قرمطیان‌ چاپ 191940.
14- مدعی بنیاد‌گذاری فرقه اسماعیلیه (عبدالله‌ بن‌میمون مشهور به القّداح‌).
15- الموت ولمسر، دو قلعه اسماعیلیه ایران در سده‌های میانه‌ چاپ تهران 1960 از انتشارت‌ انجمن اسماعلیه‌.
16- ادبیات اسماعیلیه. چاپ تهران 1963 از انتشارات انجمن اسماعیلیه.‌
17- گشایش ورهایش از ناصر خسرو‌ چاپ لیدن 1950 وچاپ تهران 1961 از انتشارات انجمن اسماعیلی (متن فارسی به تصحیح سعید نفیسی‌ ومقدمه از ایوانف‌.
18- وجه دین از ناصر خسرو به فارسی با تصحیح ایوانف و افشار شیرازی. و بسیاری از رساله‌ها ومقالات در باره لهجه‌های ایرانی و زبان فارسی واسماعیلیه‌.
منابع وماخذ‌:
1- گروه موالفان و مترجمان‌: فرهنگ خاور‌شناسان جلد اول ص519-520 چاپ تهران سال 1376 از انتشارات پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی‌.
2- دکتر فرهاد دفتری‌ مقاله (Vladildimir Alksvich Ivanow دانشنامه بزبان انگلیسی ایرانیکا (Iranica )جلد 14صص298- 300 از انتشارات دانشگاه کلمبیا، بخش ایران‌شناسی. نیویورک ایلات متحده امریکا‌.
3- سایت Mehr News Agency خبر 28دیماه1394.