سخن و اندیشه-83
می‌گویند پائیز، بهار عاشقان است و در روزهای مهر، دل‌ها دوباره عاشق می‌شوند و به تپش می‌افتند. واقعاً کدام دلی که این روزها با دیدن طبیعت هزار رنگ و افسون کننده، اغوا نشود و دل به عشقی نبندد. یک لحظه در هر حالتی که هستید، به طبیعت، به درختان، به آسمان پر از ابر و بارانی و به برگ‌هایی که با رنگ‌های گوناگون خود جلوه‌ای عاشقانه و عارفانه به اطراف ما داده‌اند، نگاه کنید. از درون خود بیرون آیید و با چشم دیگری به این همه زیبایی‌ها که طبیعت برایمان به ارمغان آورده است، بنگرید و ببینید چه خبر است.
- این جلوه‌های زیبا هدیه کیست؟
بیایید قدر لحظه‌های عمر را بهتر بدانیم و به زیبایی‌‌های اطرافمان توجه کنیم و در درک ارزش‌های آن بکوشیم. پاییز و مهر ریشه در درون فرهنگ ما ایرانیان دارد، ایرانیانی که طبیعت‌گرا و شادی‌آفرین بودند و از هر مناسبتی برای بالا بردن روحیه خود و مبارزه با بدی‌ها و کژی‌ها استفاده می‌کردند و با این باور در آغازین روزهای مهر ماه جشن بزرگی به نام "مهرگان" برپا می‌کردند.
جشن مهرگان علاوه بر آن که بر اساس باورهای ایرانیان به مناسبت‌های:
1- پیروزی فریدون‌ بر ضحاک با قیام کاوه آهنگر.
2- تطابق مهر روز و احترام به ایزد مهر.
3- جشن برداشت محصول و شکرگزاری.
4- جشن آغاز فصل تحصیل و شروع دانش‌آموزی.
برگزار می‌گردد، ولی از لحاظ فلسفه و اهداف، دارای ابعاد معنوی بسیار بالایی است.
ایرانیان به پاسداشت رهایی از چنگال اندیشه و ظلم بیگانگان و قیام در مقابل بی‌دادگری و فساد در جامعه که الگوی مقاومت و مبارزه آن "کاوه آهنگر" بود، در حقیقت پیروزی راستی و خوبی را بر کژی و بدی جشن می‌گیرند.
از طرفی دیگر سرزمین ایران همیشه از خشکسالی و عدم بارش کافی برای بدست آوردن محصولات کشاورزی در رنج بوده است. لذا برگزاری مراسم بزرگداشت برای برداشت محصول و شکرگزاری در مقابل موهبت‌های الهی، آیین زیبا و خوبی است که در فلسفه برگزاری جشن مهرگان نمود عینی پیدا می‌کند.
جشن مهرگان به عنوان جشن نیایش به پیشگاه ایزد مهر، ایزد روشنایی، پیمان، دوستی و محبت، ایزد بزرگ و کهن ایرانیان، به هنگام اعتدال پاییزی در مهر روز آیینی بس مقدس و قابل ستایش است که از محتوای معنوی و عرفانی خاصی برخوردار می‌باشد.
ایرانیان در مهر ماه که آغاز فصل پس از برداشت محصولات کشاورزی بود، به مراکز آموزشی می‌رفتند و آغاز سال تحصیلی را جشن می‌گرفتند. پس یکی از جلوه‌های زیبای جشن مهرگان، جشن آغاز فصل علم‌آموزی و ارزش نهادن به علم و دانش است.
به طوریکه ملاحظه می‌گردد در تک تک این جنبه‌های برگزاری جشن مهرگان، فلسفه و اهدافی نهفته است که موجب شادی و تعالی روح انسان می‌گردد. همین فلسفه‌ها و اهداف است که در طول تاریخ موجب گردیده، فرهنگ و آیین‌های ایرانی در مقابله با امواج تهاجم‌ها و درگیری‌ها، همچنان پایدار و مقاوم باقی بماند و هویت ایرانی در ستیز با فرهنگ‌های مهاجم پیروز بیرون بیاید.
ار بررسی و تحقیق در متون تاریخی باقی‌مانده از گذشته به این نتیجه می‌رسیم که نوروز و مهرگان دو جشن بزرگ در آغاز فصل بهار و پاییز می‌باشند. این دو جشن در میان جشن‌های دیگری که ایرانیان آنها را برگزار می‌کردند از اعتبار و ارزش بالایی برخوردارند. بخش مهمی از کتاب اوستا به نام "مهریشت" در بزرگداشت و ستایش مهر است.
‌در کتاب اوستا در رابطه با مسایل علمی و شناخت از طبیعت اشاره‌های فراوانی شده است و این نشان از این است که پیامبر بزرگ ایران زرتشت و ایرانیان باورهای اعتقادیشان بر مبنا و اصول علمی و حتی ریاضی استوار بود و از خرافات و افسانه به دور بوده است. به همین دلیل در مهریشت به نجوم و باورهای علمی کیهانی اشاره‌های فراوانی شده و قدیمی‌ترین سند در رابطه با علم و آگاهی ایرانیان باستان شناخت کروی بودن زمین است. از تعاریفی که برای ایزد مهر در اوستا آمده است، این ایزد به عنوان داور و مجری عدالت و موکل بر پیمان و عهود مردم است که با دقت و وسعت علمی و عملی، نظارت کامل بر حوزه شناخته شده خود دارد. بر اساس این باورها، مهر نمو‌داری از خلق و خوی ایرانی و مزدایی است که دشمن بی‌امان دروغ و دروغگویی می‌‌باشد. به وی دروغ نمی‌توان گفت و هر جایی که دروغ و دروغگویی باشد، او به تندی به آن‌سو فرود آمده و آنها را سخت مورد بازخواست قرار می‌دهد.
همچنین مهر ایزدی است که شکوه و حشمت می‌بخشد، نعمت و ارزانی عرضه می‌دارد، خانه و خانواده را سرشار از سرور و شادی می‌کند، به درست‌کرداران پاداش می‌بخشد و بد‌کرداران را کیفر می‌دهد. او نظام راستی و درستی را برقرار می‌کند. به همین علت است که جشن مهرگان، ویژه این ایزد تا این حد اعتبار و عظمت دارد. در حقیقت مهرگان جشن پاسداری پیمان‌های اجتماعی است. یعنی جشن "انسان" موجودی که هویت ممتاز خود را در گرو همین پاسداری می‌یابد. اگر در باورها، به نوروز، روز "زمین و طبیعت" گفته می‌شود، مهرگان روز "انسان" است. بی‌تردید انسان و میثاق‌های او در ادوار کهن راز ماندگاری حیات و روابط سالم در روی زمین بوده است که می‌بایست بر اساس آموزه‌های درست زرتشت بر محور افکار نیک، کردار نیک و گفتار نیک دنیایی از راستی و خوبی و دشمنی با دروغ و کژی را ‌در روی زمین ایجاد کند.
یکی از جلوه‌های زیبای مهرگان، آموزه‌های راستی و درستی است. ایزد‌مهر که موکل بر روابط اجتماعی و انسان‌ها بوده است سخت با دروغ و دروغگویی در مبارزه است. خوانندگان عزیز فکر کنید اگر اساس آموزه‌های یک مکتب انسان‌ساز بر مبنای ایجاد روشی باشد که در جامعه دروغ و نادرستی وجود نداشته باشد، آن جامعه و مردم آن چقدر با سعادت و خوشبختی و در درستی و رعایت حقوق یکدیگر عمر را سپری می‌کنند. اصولاً دروغگویی، دشمنی، نادرستی، ریا، دورویی، ظلم و دیکتاتوری از جمله صفات و‌ روش‌هایی بوده‌اند که با هجوم و تسلط بیگانگان در جامعه ما رشد پیدا کرده‌اند. اگر به مباحث و مطالبی که در دوران ایران قدیم در جامعه ما رواج داشت نگاه کنیم، مشاهده می‌کنیم که روابط اجتماعی و ارتباطات انسانی عاری از هرگونه تعارض به حقوق شهروندی افراد بوده است. انسان آریایی و ایرانیان معتقد به مکتب راستین زرتشت، هیچگاه به خود اجازه نمی‌دادند که به حقوق دیگران تجاوز کنند و از آموزه‌های ارزشی و اعتقادی خود عدول نمایند. به همین دلیل بود که فرمانروایان ایرانی هنگام نیایش در آغاز سال نو، از اهورامزدای بزرگ می‌خواستند که سرزمین اهورایی ایران و ایرانیان مزدایی را از دروغ و خشکسالی همواره مصون نگه دارد.
جای بسی خوشحالی است که پس از حمله اعراب به ایران و سقوط ساسانیان و مسایلی که از آن پس در جامعه ایرانی پیش آمده، اعراب هر چه سعی کردند نتوانستند بسیاری از آداب و رسوم ایرانیان را محو و نابود کنند. به طوریکه مراسم نوروز، مهرگان و سده در طول تاریخ ایران برگزار شده و برگزار می‌گردد.
نکته دیگری که لازم است در اینجا به آن اشاره کنم، زمان برگزاری جشن مهرگان است. اصولاً جشن اصلی مهرگان باید در زمان طبیعی خود همچون نوروز، در آغاز پاییز و اول مهر ماه باشد. اما چون شانزدهم این ماه، مهر روز است، به همین دلیل به موجب تطابق نام ماه و نام روز، جشن اصلی در شانزدهم مهر ماه برگزار می‌گردید. ولی در سال 1304 شمسی که تقویم ایران از لحاظ گاهشماری تغییر یافت و 5 روز آخر سال حذف گردید و شش ماه اول سال 31 روزه شد، از آن پس این جشن در دهم مهرماه برگزار می‌شود.
پس بیایید جشن مهرگان را که جشن انسان است، نمودی از آموزه‌های ارزشی نیاکان خود کنیم. بیایید جشن مهرگان، را جشن برگشت به ارزش‌های گذشتگانمان کنیم. بیایید جشن مهرگان را جشن راستگویی و جشن مبارزه با دروغ کنیم. بیایید با خود، خانواده و جامعه‌ای که در آن زندگی می‌کنیم، چه در خارج از کشور و چه داخل کشور، این عهد و پیمان را ببندیم که جشن مهرگان یعنی جشن مبارزه با دروغ، فساد، نادرستی، ظلم ستیزی و دیکتاتوری.