از بررسی متون تاریخی، منابع مستند و یافته‌های پژوهشی آکادمیک چنین استنباط می‌گردد که تمامی آیین‌ها و یادمان‌هایی که مردم ایران زمین در زمان‌های مختلف برپا می‌دارند و بسیاری از آنها از زمان‌های بسیار کهن در فرهنگ این سرزمین پایدار مانده و جزو منش، اخلاق و خرد نیاکان ما در آمده، در همه آنها فلسفه و اهدافی نهفته است.
فروردینگان (19 فروردین)- اردیبهشت‌گان (3 اردیبهشت)- خردادگان (6 خرداد)- تیرگان (13 تیر)- امردادگان (7 مرداد)- شهریورگان (4 شهریور)- مهرگان (16 مهر)- آبانگان (10 آبان)- آذرگان (9 آذر)- دیگان (23 دی)- بهمن‌گان (2 بهمن)- اسپندارمذگان (5 اسفند).
یکی از نکات بسیار مهم برگزاری این جشن‌ها درست در روزی بود که نام آن روز با نام ماه مورد نظر یکی میشد. رعایت این نکته از نظر تاریخی و فلسفه‌های مستتر در این جشن‌ها حائز اهمیت فراوان بود و هست.
یکی از جشن‌های بسیار مهم با اهدافی که در برگزاری آن وجود دارد، جشن تیرگان است که همه ساله در طی هزاران سال از گذشته تاکنون در سیزدهم تیرماه هر سال در ایران برگزار می‌گردد. برای برگزاری این جشن بزرگ دلایل مختلفی عنوان شده است. یکی آن است که این جشن را جشن آبریزان گفته‌اند. با توجه به اینکه آب در کشور ما و در باورهای اعتقادی از احترام خاصی برخوردار بود و هست، ایرانیان قدیم به منابع آبی هیچ‌گونه تعرضی نمی‌کردند و آن را کثیف نگاه نمی‌داشتند. در این رابطه نبرد تشتر(تیر) ایزد باران با اپوشه یعنی دیو خشکی معروف است. طبق روایت‌های این افسانه، ایزد باران در ده شب اول تیرماه به صورت پسر جوانی با چشمان درخشان و در هاله‌ای از نور و روشنایی در آسمان به پرواز در می‌آید. در ده شب دوم ایزد باران با شمایل ورزاور زرین شاخ(گاو مقدس) چهره نمایان می‌کند و در ده شب آخر تیرماه به صورت اسب سپید زیبایی به سوی سرزمین ایران می‌شتابد تا آب را به آنجا برساند.
علت دیگری که برای برگزاری این جشن عنوان می‌گردد، بزرگداشت مراسم تیراندازی آرش کمانگیر است. در این‌باره آمده است در جنگی که بین ایران و توران درگرفت، افراسیاب بر ایرانیان چیره شد و آنها را در تبرستان به محاصره درآورد. انبارهای آذوقه پایان یافت و گرسنگی می‌رفت تا همه را نابود کند. منوچهر پادشاه ایران از افراسیاب خواست که مرز ایران و توران را با پرتاب تیری مشخص کنند و از مخاصمه دست بردارند. سپندارمذ، فرشته نگهبان زمین به یاری ایرانیان آمد و دستور داد تیر و کمانی ویژه بسازند. آنگاه پهلوانی پارسا و میهن‌دوست را برگز‌یدند تا کمان را بکشد و تیر را پرتاب کند. این پهلوان که آرش نام داشت برپا‌خاست و برهنه شد، آنگاه روی به مردم کرد و به همه نشان داد که اندامی نیرومند و سالم دارد. سپس کمان را کشید و چندان در آن نیرو نهاد که بدنش از هم پاره شد. ایزد باد به یاری سپندارمذ تیر را تا آن سوی جیحون برد و بر درخت گردویی فرود آمد که از بزرگی در جهان مانند نداشت و از محل پرتاب تیر تا آن گردو دو هزار فرسنگ فاصله بود.
افراسیاب ناچار سپاه خود را عقب نشاند و ایرانیان رها گشتند و به نیایش و شادی پرداختند و وسایل آشپزخانه بی‌مصرف و کهنه و فرسوده را شکستند و در چشمه سارها تن را شستند و غبار و بدی را از خود دور کردند.
ابوریحان بیرونی دانشمند ایرانی در کتاب "آثار الباقیه عن القرون الحالیه" مطلبی آورده است و آن این است که او می‌گوید ایرانیان باستان سیزدهم تیرماه را روز تیر یا همان عطارد می‌نامیدند و بر این باور بودند که تیر، کاتب سایر ستارگان است، آنها این روز را روز نویسندگان دانسته و آن را گرامی می‌داشتند.
در هر حال اگر هر یک یا همه این دلایل باعث شده است که جشن زیبای تیرگان برگزار گردد ولی مهمترین فلسفه و زیبایی این افسانه‌ها به ارزش نهادن برای آب است برای رهایی سرزمین پدری ما از خشکسالی و پیروزی بر دشمن. عقب‌نشینی افراسیاب نیز نشان از کنار رفتن دیو بدی و نادرستی و باز شدن دریچه لطف و نعمت خداوندی است. دور راندن دیو با فداکاری و جان بر کف نهادن آرش کمانگیر همراه است و فرو‌ریختن باران و سرسبز شدن کشت‌ها و مزارع نشاط و شادی مردم را ایجاد می‌کند. نکته بسیار زیبای این افسانه‌ها از خودگذشتگی پهلوانی همچون آرش است که برای آزادی و رهایی مردم و کشور خود بی‌ریا و آزادانه، جان خود را فدا ساخت.
جشن تیرگان در میان مردم ایران با شکوه خاصی برگزار می‌گردد و غالباً رسم است که در این روز همه مردم در چشمه‌سارها و رودهای خروشان شستشو و شنا می‌کنند و برای تبریک و شادی به یکدیگر آب می‌پاشند. در تاریخ آمده است که در زمان شاه عباس این جشن در اصفهان بسیار باشکوه برگزار میشد و همه بزرگان و مردم اصفهان به اطراف رودخانه زاینده‌رود می‌رفتند و در مراسم آب پاشیدن به هم شرکت می‌کردند.
موضوع استفاده مناسب از آب و مدیریت بر منابع آبی چیزی نیست که فقط مختص کشورهایی باشد که از آب فراوان برخوردار نیستند. این موضوع یک مسئله جهانی است و در سال‌های آتی از اهمیت بیشتری برخوردار می‌باشد، حال ما چه در ایران باشیم و چه در کانادا که بیشترین منابع آب شیرین دنیا را در اختیار دارد.
خوشبختانه چندین سال است که مراسم جشن تیرگان در تورنتو برگزار می‌گردد. ضمن آن که کوشش و زحمات مسئولین مربوطه در برنامه‌ریزی و اجرای این جشن را باید قدردانی کنیم و هر یک به فراخور امکانات خود بر زیبا برگزار شدن آن بکوشیم، ولی نگاهی به برنامه‌هایی که تحت عنوان جشن تیرگان اجرا می‌شود، ما را به این نکته واقف می‌کند که بسیاری از برنامه‌ها جنبه تفریحی دارد و در بیان فلسفه و اهداف این جشن بزرگ که یادگار نیاکان ما است موفق نیست. لذا اعلام می‌نماید که برای برگزاری این جشن به مطالعات تحقیقی و پژوهشی و تشکیل یک آکادمی علمی نیاز است و حتما باید زمان برگزاری آن در نزدیکی روزهای سیزدهم تیر باشد والا برگزاری خارج از این محدوده زمانی بدعت بوده و قابل قبول نیست. در طول برگزاری جشن تیرگان برنامه‌های زیادی انجام می‌گیرد ولی جای بسیاری از کارهایی که موجب زنده شدن فلسفه و اهداف این جشن است خالی است، پس اگر می‌خواهیم جشن واقعی تیرگان را برگزار کنیم شایسته است به کارهای زیر نیز توجه داشته باشیم تا به اهداف و فلسفه‌های مترتب بر این جشن ملی نزدیک شویم:
1- ایجاد کارگاه‌های هنری و نقاشی برای کودکان و نوجوانان برای آموزش و اهمیت آب و صرفه‌جویی در مصرف آن.
2- اجرای تئاتر جنگ بین تشتر ایزد باران با اپوشه دیو خشکی که می‌توان نمایشنامه آن را به‌طور زیبا و آموزنده به تحریر در آورد.
3- ایجاد محل‌هایی برای آب بازی کودکان و نوجوانان و علاقمندان در کنار محل‌های برگزاری.
4- ایجاد و برگزاری مسابقات شنا و اسکی روی آب برای مشارکت علاقمندان و افراد مختلف.
5- ایجاد بنرهای مختلف که در روی آنها فلسفه و اهداف جشن تیرگان نوشته شود و در سرتاسر محل برگزاری جشن برای مطالعه افراد قرار داده شود.
6- برای صحنه نبرد تشتر و اپوشه یک انیمیشن کوتاه چند دقیقه‌ای تهیه شود و به اجرا در آید.
7- اجرای نمایشنامه آرش کمانگیر.
8- تهیه انیمیشن از آرش کمانگیر برای کودکان.
9- قصه‌گویی و داستان‌نویسی درباره جشن تیرگان، جنگ تشتر و اپوشه، در سطوح مختلف و بیشتر برای بچه‌ها.
10- برگزاری مسابقات داستان‌نویسی درباره علل برگزاری و اهداف جشن تیرگان.
11- آموزش فرهنگ چگونگی استفاده از آب در ورک‌شاب‌ها و جلسات آموزشی بیشتر برای کودکان و نوجوانان.
12- حذف یا کم کردن برنامه‌هایی که از لحاظ علمی و فلسفی با ماهیت جشن تیرگان سنخیت ندارند.
 |
