سخن و اندیشه -75
کرونولوژی (CHRONOLOGY) به بررسی تطبیقی و هم‌زمان پدیده‌های مختلف گفته می‌شود و آن علم و دانشی است که برای مطالعات هم زمانی رویدادهای تاریخی، اجتماعی، علمی، فرهنگی و سیاسی از دوران گذشته تاکنون مورد استفاده قرار می‌گیرد. با استفاده از این علم ما می‌توانیم رخدادهای مختلف و فرایندهای گوناگون را بر مبنای تطبیق زمان وقوع آنها، به هم ارتباط داده و به تحلیل و تفسیر آن بپردازیم.
به عبارت دیگر کرونولوژی، علم مقایسه رویدادهای هم‌زمان است که در آن وقایع اتفاقیه را در کنار یکدیگر بر اساس زمان وقوع چینش می‌کنند و ارتباط منطقی بین رویدادها را به دست می‌آورند.
کرونولوژی می‌تواند نسبی یا مطلق باشد. کرونولوژی نسبی چینش وقایع مربوط به هم، نسبت به یکدیگر و نسبت به یک مبدا زمانی است، ولی کرونولوژی مطلق قرار دادن وقایع و رخدادها در زمان‌های دقیق آنها است.
استفاده از کرونولوژی امروز در بسیاری از علوم و فرایندهای مقایسه‌ای رایج است و کاربرد گسترده‌ای در تطبیق رویدادهای تاریخی دارد. مثلاً اگر ما بخواهیم بدانیم در زمانی که مغول‌ها به ایران حمله کردند در جهان چه وقایعی در حال اتفاق افتادن بود و این حمله آیا به این وقایع جهانی ارتباط دارد یا نه، با استفاده از علم کرونولوژی این‌کار به راحتی قابل دسترسی است.
در رابطه با مسائل تحقیقی و علمی، اطلاع کامل از زمان دقیق حوادث و تفسیر و تحلیل تاثیر رویدادهای هم‌زمان به یکدیگر بسیار حائز اهمیت است. چون یک محقق در بسیاری از موارد با شناخت و استفاده از کرونولوژی می‌تواند رویدادها را شرح و تفسیر نماید و رابطه علت و معلولی بین آنها را کشف کند و به بسیاری از سوالات و مجهولاتی که در پس رویدادها نهفته است، پاسخ مناسب دهد.
اهمیت استفاده از کرونولوژی در آن است که عنصر زمان و نقش آن در کشف بسیاری از علل رخدادها برای اثبات یا رد وقایع پنهان و آشکار اتفاق افتاده در گذشته و حال بسیار مهم است. روش بکارگیری کرونولوژی که در حقیقت ابزار رسیدن به تطابق علت و معلولی وقایع است به این‌گونه است که رویدادها اغلب از یک نقطه زمانی شروع می‌شوند و به سوی جلو حرکت می‌کنند، محقق باید در روی محور زمان دو یا چند رویداد را پی‌گیری نماید و ارتباط وقوع آنها را پیدا کند. گاهی نیز محقق برای آن‌که بفهمد یک واقعه چگونه رخ داده است، لازم است از روش معکوس (REVERSE METHOD) استفاده به عمل آورد. این روش در حقیقت راستی‌آزمایی اتفاق دو رخداد علت و معلولی با برگشت به زمان وقوع آنها است. فرایند تحقیق در این روش با یک رخداد شروع شده و رو به عقب حرکت می‌کند تا ارتباط این اتفاق با اتفاق موازی و همزمان آن را پیدا کند. این روش علمی در نزد محققین و پژوهشگران به اثبات برگشتی (BACK WARD ARGUMENT) معروف است.
اهمیت مقوله زمان و فهم منتظم حوادث یکی از مواردی است که توجه محققین و پژوهشگران را به خود معطوف کرده است.
کرونولوژی محققین را بر آن داشت تا در گزارشات و تحقیقات خود درباره رخدادها و وقایع، ترتیب و توالی زمان را مورد توجه قرار دهند. پژوهشگران با استفاده از این علم به این نتیجه رسیدند که تنها رعایت ترتیب و توالی وقایع است که به حوادث هم زمان هویت می‌بخشد و می‌تواند علت و معلول رخدادها را مشخص کند و حدس و گمان‌ها را به واقعیت نزدیک نماید.
امروزه استفاده از علم کرونولوژی در بسیاری از رشته‌های تخصصی کاربرد فراوان پیدا کرده است و اغلب پژوهشگران از آن برای دسترسی دقیق به رخدادها استفاده به عمل می‌آورند، به طوری که دانشمندان کرونولوژی را علم قرن‌های آینده تعریف می‌کنند.
یکی از کاربردهای فراوان کرونولوژی استفاده از آن در بررسی و تطابق تاریخی است که به وسیله این علم می‌توان از روی همزمانی وقایع به تفسیر و تحلیل آنها پرداخت. مثلاً با استفاده از کرونولوژی اگر وقایع زمان نادرشاه افشار را با وقایع جهان آن روز مقایسه و تطبیق دهیم، ملاحظه می‌کنیم که حمله نادر به هندوستان کاری عبث و بیهوده بود.
تطابق همزمانی رویدادها نشان از آن دارد که جامعه جهانی به ویژه جامعه اروپا در آن زمان نزدیک‌ترین و قدرتمندترین جامعه به ایران تلقی می‌شد، دست‌خوش تحولات فراوانی بود. از جمله حکومت دولت‌های اروپایی در حال رشد و رقابت برای توسعهٔ استعمارگری بودند. روسیه با اقداماتی که پطر‌کبیر کرده بود به یک حکومت مقتدر و تثبیت شده در آسیا و اروپا درآمده بود و طبق وصیت‌نامهٔ او آرزوی رسیدن به خلیج فارس و دریای عمان را داشت.
دولت عثمانی از طرف غرب همواره برای کنترل سرزمین‌های غربی کشور ما با ایران و روسیه در حال کشمکش بود. درست است که نادر در نبرد با عثمانی و حتی روس موفقیت‌هایی به دست آورد ولی اگر به جای آن‌که به هندوستان به بهانه سرکوب باقی مانده افاغنه لشکرکشی کند و متحمل هزینه‌های مالی گردد و موجبات کشته شدن حداقل سی‌هزار نفر را فراهم سازد، به سمت غرب و شمال غربی کشورمان حمله می‌کرد، قطعاً موفقیت‌های چشمگیری در برابر عثمانی‌ها و روس‌ها به دست می‌آورد که مرزهای ایران در این نواحی تثبیت می‌شد و در سال‌های بعد شکست‌های ایران از عثمانی و روسیه اتفاق نمی‌افتاد و قطعنامه‌های ننگین گلستان و ترکمن‌چای به امضا نمی‌رسید و سرزمین‌های قفقاز و غرب کشور از ایران جدا نمی‌شد.
بنابراین همانطوریکه ملاحظه گردید با استفاده از علم کرونولوژی می‌توان با تطابق همزمانی رویدادها به تحلیل و تفسیر وقایع پرداخت. نگارنده از این علم برای تحلیل و بررسی و نقد بسیاری از رویدادهای تاریخی، اجتماعی و حتی ادبی استفاده‌های فراوانی می‌کند و سعی می‌نماید نتایج تحقیقات و پژوهش‌های خود را به صورت علمی، حساب شده و مطابق با آخرین روش‌های رایج در مراکز تحقیقاتی به نگارش درآورد تا هم دلایل درست در آنها ارائه گردد و هم اینکه تفسیر و تحلیل‌ها با نمونه‌های ملموس و قابل دسترسی به اطلاع مخاطبان برسد.
این‌کار یکی از وظایف و رسالت‌هایی است که هر کس قلم بدست می‌گیرد برای انتقال مطالب درست و سنجیده به خوانندگان باید آن را رعایت کند تا موجب اعتماد‌سازی و تعامل دو جانبه بر اصولی علمی مابین نویسنده و خواننده گردد. آنچه که موجب بهتر شدن کار نویسندگان و پژوهشگران می‌گردد و میزان آگاهی و دقت آنها را رشد می‌دهد، اظهارنظر و نقد نوشتارهای یک اهل قلم است. لذا نگارنده بعنوان یک خدمتگزار کوچک در جامعه ایرانیان تورنتو، انتظار دارد آنهایی که مطالب این قلم را می‌خوانند از اظهارنظر و نقد و بحث سازنده، در جهت رشد تعاملی و دو طرفه دریغ نکنند.