سخن و اندیشه-62
سی و دومین نمایشگاه بین‌المللی کتاب تهران از تاریخ 4 تا 14 اردیبهشت ماه 98، با مشارکت 2400 ناشر داخلی و 800 ناشر خارجی با شعار "خواندن، توانستن است." در مصلای تهران برگزار گردید. چین مهمان ویژه این نمایشگاه بود که با هیئتی 200 نفره در آن شرکت داشت. در این نمایشگاه حدود 400 هزار عنوان کتاب که در سال‌های اخیر چاپ شده است به معرض دید علاقمندان و خریداران قرار گرفت و در برنامه‌های جنبی آن صدها رویداد فرهنگی از رونمایی کتاب گرفته تا نشست‌ها و پژوهش‌های فرهنگی و ادبی تحقق یافت. نکته قابل توجه در این دوره، راه‌اندازی بخش "احترام به حق مؤلف" بود که به منظور ترویج خرید کپی رایت و رعایت این قانون در سالن کارنامهٔ نشر راه اندازی شده بود.‌
نمایشگاه کتاب تهران یکی از بزرگترین رویدادهای فرهنگی کشورمان محسوب می‌گردد. در حالیکه امسال سی و دومین دوره نمایشگاه برگزار گردید، هنو‌ز اختصاص یک محل مناسب و دائمی برای نمایشگاه صورت نگرفته و جای برگزاری از مصلای تهران به شهر آفتاب و از شهر آفتاب به مصلا در تغییر است. امسال با توجه به مسایل مختلفی که جامعه ایران با آن درگیر است بویژه موضوع جاری شدن سیل در نقاط گسترده‌ای از ایران و مشکلات فراهم شده برای بسیاری از مردم و همچنین مسائل مالی و گرانی ناشی از تحریم‌های اقتصادی، نمایشگاه کتاب دچار نوسانی از لحاظ انسجام برنامه‌ریزی‌ها و تعداد بازدیدکنندگان بوده است. از طرف دیگر به علت مشکلات ارزی که برای تامین وسایل و لوازم چاپ بویژه کاغذ بوجود آمده است، هم قیمت کتاب به‌طور چشمگیر بالا رفته و هم اینکه قدرت خرید علاقمندان کاهش یافته است. تمامی این عوامل باعث گردیده تا آن‌که نمایشگاه سی و دوم کتاب از تعداد بازدید کننده و خریدار نسبت به گذشته افت‌هایی داشته باشد. از آن گذشته نمایشگاه دارای مقررات خاصی است که ناشرین نمی‌توانند کتاب‌های یکدیگر را عرضه کنند و یا اینکه از تاریخ انتشار کتب قابل عرضه نباید بیش از چند سال گذشته باشد، به همین علت سازمانی به نام هیئت رسیدگی به تخلفات ناشرین ایجاد شده که به این‌گونه مسایل رسیدگی می‌کند. بر طبق همین سخت‌گیری‌ها در چند روز اول برگزاری 25 حکم برای تعطیلی یک روز یا تا آخر نمایشگاه صادر گردیده است و یک غرفه نیز که کتاب قاچاق عرضه می‌کرد کلاً تعطیل شد.‌
هر چند که استقبال بازدیدکنندگان در روزهای اول نمایشگاه چندان چشمگیر نبود، ولی در روزهای بعد تا حدودی این مشکل جبران شد. یکی دیگر از مشکلات غرفه‌داران چگونگی کیفیت و ارتباط‌های اینترنتی بود که روی دستگاه‌های کارت‌خوان تاثیر زیادی گذاشته بود شهرداری تهران و خطوط مترو و اتوبوسرانی با ارائه خدمات ویژه امکانات خوبی برای رفت و آمد علاقمندان به نمایشگاه ایجاد کرده بودند و این موضوع جزو مشکلات امسال نبود.

نکته بسیار مهمی که هر سال مطرح می‌گردد ولی پس از چندی فراموش می‌شود آن است که این نمایشگاه عنوان بین‌المللی دارد. بنابراین کلیه امکانات و روال اجرایی آن باید‌ با استانداردهای نمایشگاه بین‌المللی کتاب مطابقت داشته باشد. اصولاً نمایشگاه‌های بین‌المللی نقش کلیدی در حوزه صنعت نشر هر کشوری ایفا می‌کنند. ناشران، نویسندگان، آژانس‌های ادبی، توزیع‌کنندگان و فروشندگان کتاب یکدیگر را در این نمایشگاه‌ها ملاقات می‌کنند و می‌توانند مشکلات صنفی ما‌بین هم را به بحث و گفتگو بنشینند و به نوعی آنها را حل و فصل کنند. نمایشگاه‌های کتاب در جهان محلی برای نویسندگان، مترجمان و هنرمندان است که آنها می‌توانند‌ مستقیماً با مخاطبان خود ارتباط برقرار کنند و از دیدگاه‌ها و تجارب یکدیگر مطلع شوند.‌
در نمایشگاه کتاب می‌توان سمینارها، سخنرانی‌ها و جلسات نقد و بررسی کتاب برگزار کرد. از همه مهمتر با توجه به مشارکت ناشران خارجی، ناشران ایرانی می‌توانند‌ ضمن تماس با آنها از حقوق کار نشر و ارتباط‌های فنی و تکنیکی صنعت چاپ در جهان اطلاع پیدا کنند و در جهت بالا بردن استانداردهای صنعت نشر ‌در کشورمان از این نزدیکی‌ها استفاده به عمل آورند.

متولیان و مسئولین برگزاری این‌گونه نمایشگاه‌ها نباید فکر کنند با تامین جا و امکانات وظیفه آنها پایان یافته است. آنها باید برای برگزاری و هزینه کردن در این‌گونه رویدادهای فرهنگی، اهداف و برنامه‌ریزی‌هایی را تدوین کنند و هر ساله اقدام‌های اجرایی و موفقیت‌ها و نقاط ضعف و قوت نمایشگاه را بررسی کنند و از آن گزارش تهیه نمایند و میزان دستیابی به اهداف را مشخص کنند و در جهت رفع کمبودها و بالا بردن استانداردها بکوشند.

یکی از نقاط ضعف نمایشگاه کتاب تهران آن است که اصولاً در نمایشگاه‌های بین‌المللی موضوع خرید و فروش کتاب چندان مانند آنچه که در نمایشگاه تهران صورت می‌گیرد، مطرح نیست. پرداختن به مسایل کلان‌تر از جمله همکاری‌های حقوقی، کپی رایت، ترجمه و حتی تبادل اطلاعات و عرضه و فروش وسایل و لوازم چاپ و نشر از فروش کتاب مهمتر و حیاتی‌تر است. متاسفانه نمایشگاه کتاب تهران در این رابطه توجه خاصی را به عمل نمی‌آورد.

نمایشگاه بین‌المللی کتاب تهران در مقایسه و ارزیابی با نمایشگاه‌های کتاب فرانکفورت، لندن، پاریس و حتی همین ابوظبی هنوز فاصله زیادی با استانداردهای نمایشگاه‌های‌بین المللی دارد.
ارتباطات بین‌المللی که باید توسط ناشرین صورت بگیرد جای خود را به این داده است که اغلب عرضه‌کنندگان کتاب کلیه مساعی و کوشش خود را به میزان زیاد فروش معطوف می‌کنند و مطالب و مباحثی که مهمتر از فروش است را فراموش می‌نمایند. بنابراین نمایشگاه هر ساله برگزار می‌گردد ولی یک قرارداد ارزشمند همکاری کپی رایت، ترجمه، خرید و فروش دستگاه‌های چاپ و نشر در حد قابل توجه منعقد نمی‌گردد. امسال هم از همه سال‌های گذشته، وضعیت به علت شرایط اقتصادی و تحریم‌های بانکی، مشکلات را چندین برابر کرده بود.
از نکات جالب این نمایشگاه آن بود که کتابی در زمینه روانشناسی با قیمت یک میلیون و سیصدهزار تومان و همچنین کتابی درباره فقه به بهای یک میلیون و دویست هزار تومان در نمایشگاه عرضه شده بود. از جلوه‌های زیبای این نمایشگاه حضور دو ناشر زرتشتی به نام‌های بَرسَم و هیرومبا بود. همچنین موبد اردشیر خورشیدیان به سوالات علاقمندان درباره دین زرتشت جواب می‌گفت.
عرضه کتاب‌هایی مانند "چنین نگفت زرتشت" نوشته ایوو فرنتسل با ترجمه فرزانه فریدونیان، آموزش خط پهلوی، کتاب "مهارت‌های زندگی در گاتاها" از کارهای قابل توجه در این دوره از نمایشگاه بود.

اگر چه آمار دقیقی از پر فروش‌ترین کتاب‌ها در دست نیست و هر ناشری کتاب‌های خود را پر‌فروش قلمداد می‌کند ولی می‌‌توان گفت کتاب تذکرة‌الاولیا عطار به تصحیح دکتر شفیعی کدکنی که توسط انتشارت سخن در نمایشگاه عرضه شد، در دو جلد و 2000 صفحه و به بهای 300 هزار تومان و کتاب‌های "عبور از خود" و "بیرون در" از محمود دولت‌آبادی که توسط نشر چشمه چاپ گردیده است، از پر استقبال‌ترین کتاب‌ها در این نمایشگاه بودند.‌
نمایشگاه امسال با حاشیه‌هایی هم همراه بود. از استقبال کم مردم در روزهای اولیه تا جمع‌آوری برخی کتاب‌ها. بنا به گفته تعدادی از ناشران و نویسندگان، از جمله کتاب‌هایی که مجوز پیدا نکردند در نمایشگاه عرضه شوند می‌توان به کتاب‌های: طرح‌های گم شده از کوروش اسدی، بند محکومین از کیهان خانجانی، اعدام و قصاص از عمادالدین باقی و دین دولتی و دولت دینی از محمد قوچانی نام برد که آنها دارای مجوز انتشار بودند.

لازم به توضیح است این نمایشگاه با فروشی متجاوز از صد میلیارد تومان، پس از ده روز فعالیت فرهنگی به کار خود پایان داد. در هر حال برگزاری نمایشگاه بین‌المللی کتاب تهران فرصتی است برای عاشقان و علاقمندان به کتاب و کتاب‌خوانی که با همه کم و کاستی‌هایش آن را غنیمتی فرهنگی می‌دانند. امید است برگزاری سی و دومین بار این نمایشگاه موجب تجربه‌اندوزی و ارزیابی‌های کارشناسی بیشتر شود و در ر‌شد و توسعه و تقویت جایگاه این حرکت فرهنگی در سال‌های آتی مفید واقع گردد.